Νίκος Δερεδάκης

  Στις 25 Οκτωβρίου 1821 αφίχθηκε ο Μιχαήλ Κομνηνός Αφεντούλιεφ στο Λουτρό Σφακίων ως Αρχιστράτηγος και Διοικητής της Κρήτης, διορισμένος από την ελληνική Διοίκηση, μετά από επιστολή των Κρητικών που ζητούσαν Γενικό αρχηγό για την Κρήτη. Με αυτόν τον διορισμό ξεκίνησε και η Πολιτική οργάνωση της επανάστασης στο νησί.

  Το πρώτο θύμα της φρικτής δράσης του αιμοσταγούς λοχία του γερμανικού στρατού στην Κρήτη Φριτς Σούμπερτ, ήταν ο κοινοτάρχης του ορεινού χωριού Όρος του Βρύσινα Ρεθύμνου, Παντελής Παπαδάκης ή Ψύλλος, 67 χρόνων.

  Με την ονομασία αυτή έμεινε στην Ιστορία η αεραποβατική επιχείρηση που επιχείρησε η Ναζιστική Γερμανία κατά της Κρήτης στις 20 Μαΐου 1941 και η οποία έληξε δώδεκα ημέρες μετά, την 1 η Ιουνίου, με την κατάληψη της Μεγαλονήσου. Ήταν μια από τις σημαντικότερες μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με πολλές πρωτιές σε επιχειρησιακό επίπεδο.

  Κατά τη δεύτερη φάση της επανάστασης του 1821 στην Κρήτη, τον Αύγουστο του 1825, Κρητικοί που είχαν καταφύγει στην Πελοπόννησο, με μικρά πλοιάρια προσέγγισαν κρυφά τη Γραμβούσα και κατέλαβαν το φρούριό της. Από τότε η Γραμβούσα αποτέλεσε το κέντρο της επαναστατημένης Κρήτης, μέχρι το τέλος της επανάστασης το 1830.

  Η μεγάλη εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση του 1821 ξεκίνησε, επίσημα, στην Κρήτη στις 29 Μαΐου, στη Μονή της Θυμιανής στα Σφακιά, όπου πάρθηκε η μεγάλη απόφαση για τη συμμετοχή των Κρητών σε αυτή. Όσον αφορά στα πολεμικά γεγονότα, οι περισσότεροι ιστορικοί (Κριτοβουλίδης, Μουρέλος, Παπαδοπετράκης, Ψιλάκης), συνηγορούν ότι η πρώτη μάχη δόθηκε στην περιοχή Λούλος Χανίων στις 14 Ιουνίου, με είκοσι Τούρκους νεκρούς και μόλις έναν Κρητικό. Υπάρχουν, όμως, ιστορικοί οι οποίοι τοποθετούν, χρονικά, τη μάχη των δύο αντιμαχόμενων πλευρών στον Άη Γιάννη τον Καμένο στις 13 Ιουνίου. Όπως και να έχουν, βέβαια, τα γεγονότα, ελάχιστη σημασία έχει ποια μάχη προηγήθηκε, με διαφορά ελάχιστων ημερών. Σημασία έχει ότι τις πρώτες εκείνες ημέρες της έκρηξης, οι επαναστάτες, βρίσκοντας απροετοίμαστους τους Τούρκους, οι οποίοι δεν μπορούσαν να πιστέψουν ότι οι Κρητικοί ξεσηκώθηκαν, κατήγαγαν εναντίον τους μικρής σε έκταση νίκες, τεράστιες όμως όσον αφορά την ανάκαμψη του φρονήματός και του ηθικού τους.

  Τον Δημήτρη Αρχοντάκη τον γνώρισα στα μέσα της δεκαετίας του 1980, που, όπως και πολλοί άλλοι έφηβοι, παρακολουθούσαμε τα μαθήματα των Αρχαίων Ελληνικών και της Έκθεσης στο φροντιστήριό του επί της οδού Γερακάρη. Καθηλωτικός σαν καθηγητής, με μοναδική και άριστη γνώση και εκφορά της ελληνικής γλώσσας, μας καθήλωνε με την ευρυμάθεια και την ευφράδειά του.