Η συμβολή του Μάρκου Πολιουδάκη στη διδασκαλία της Τοπικής Ιστορίας

 

Πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 3 Ιουνίου στο κατάμεστο από κόσμο «Σπίτι του Πολιτισμού» η εκδήλωση τιμής και μνήμης για τον συγγραφέα της Μάχης της Κρήτης Μάρκο Πολιουδάκη, με αφορμή τα 10 χρόνια από τον θάνατό του. Στην πολύ συγκινητική αυτή εκδήλωση, εισηγητές ήταν η γνωστή Χανιώτισσα ιστορικός Ζαχαρένια Σημανδηράκη και ο γράφων, ενώ στο δεύτερο μέρος παρουσιάστηκε η ταινία της δημοσιογράφου Εύας Λαδιά, που ήταν και η εμπνευστής της εκδήλωσης, με θέμα τη ζωή και το έργο του Μάρκου Πολιουδάκη.

 

 

Ακολουθεί η εισήγησή μου σε εκείνη την εκδήλωση.

 

Πριν από μερικούς μήνες, σε μια εκδήλωση για τα 150 χρόνια από την αρκαδική εθελοθυσία, ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης μας μου είχε πει ότι, αν έλειπαν τα βιβλία του Τιμόθεου Βενέρη και του Διονυσίου Μαραγκουδάκη, ελάχιστα θα ξέραμε για την ιστορία του Αρκαδίου. Το ίδιο ακριβώς θα τολμούσα να πω και για τον Μάρκο Πολιουδάκη. Αν έλειπε, θα ξέραμε πολύ λιγότερα ιστορικά στοιχεία για τη Μάχη της Κρήτης.

Υπάρχουν μερικοί, ευτυχώς ελάχιστοι, που έχουν κατηγορήσει τον Μάρκο Πολιουδάκη ότι δεν είχε τις επιστημονικές γνώσεις και το υπόβαθρο για να συγγράψει τεκμηριωμένα και επιστημονικά ορθά για ένα τόσο σπουδαίο ιστορικό γεγονός. Εδώ αναρωτιέμαι, τα Άπαντα του Στρατηγού Μακρυγιάννη, ο οποίος δεν γνώριζε καν γραφή κι ανάγνωση κι έμαθε σε ώριμη ηλικία, δεν θεωρούνται μια από τις κυριότερες και διαχρονικότερες πηγές για την επανάσταση του 1821;

Ας μπούμε όμως στην ουσία. Πράγματι, ο Μάρκος Πολιουδάκης δεν ήταν ιστορικός με πτυχίο Πανεπιστημίου, ούτε απόφοιτος κάποιας ανώτατης σχολής. Αυτό όμως το «έλλειμμά» του είναι που κάνει τα βιβλία του μοναδικά. Η γλαφυρότητα και η ζωντάνια του γραπτού του λόγου, στοιχεία που πηγάζουν απ’ το γεγονός ότι ήταν αυτόπτης μάρτυρας, αν και σε πρώιμη εφηβική ηλικία, των γεγονότων που περιγράφει, καθηλώνουν τον αναγνώστη και κάνουν την ανάγνωση ρέουσα, δημιουργώντας εικόνες μοναδικές. Γράφει για τους βομβαρδισμούς στο Ρέθυμνο:

 

«Τα επιθετικά σμήνη και τα καταδιωκτικά με μεγάλη αγριότητα και φανατισμό δολοφονούσαν τον άμαχο πληθυσμό σε πόλεις και χωριά. Έκαναν βυθίσεις πολυβολώντας ακόμα και μεμονωμένα άτομα κι αυτοκίνητα. Με το χαμηλό αργοπέταγμα των αεροπλάνων νόμιζε κανείς ότι θα ‘πεφταν πάνω του να τον εξαφανίσουν. Ο ήλιος κρυβόταν πολλές φορές από το σύννεφο που δημιουργούσαν τα φτερά και οι κορμοί των αεροπλάνων».

 

Και παρακάτω:

 

«Τα βομβαρδιστικά JU 87 τα τρομερά στούκας, καθέτου εφορμήσεως με τις κίτρινες μύτες φάνταζαν σαν αλλόκοτα όρνια που χυμούσαν να κατασπαράξουν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους».

 

Και αλλού:

 

«Τα σπίτια μέσα στην πόλη έγιναν ερείπια κι έχασκαν. Οι δρόμοι αδιάβατοι, οι υδροσωλήνες σπασμένοι, σπίτια και μαγαζιά, όσα δεν έπεσαν, ήταν ορθάνοιχτα από τις πιέσεις των αερίων. Ένα πυκνό σάβανο μαύρου καπνού σκέπαζε όλη την πόλη».

 

Παράλληλα, η επιστημονική τεκμηρίωση των κειμένων του είναι υποδειγματική, μιας και ο Μάρκος Πολιουδάκης, όλα τα χρόνια της αναζήτησης των ιστορικών τεκμηρίων, όργωσε κυριολεκτικά την υφήλιο αναζητώντας έγγραφα και πειστήρια αλλά και τους ίδιους τους πρωταγωνιστές της Μάχης της Κρήτης.

Αλλά πώς μπορούν να συμβάλουν τα βιβλία του Μάρκου Πολιουδάκη στη διδασκαλία της Τοπικής Ιστορίας και ειδικότερα στο σημείο που αφορά στη Μάχη της Κρήτης;

Εδώ πρέπει να αναφέρουμε τις αντικειμενικές δυσχέρειες που αντιμετωπίζει το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός στη διδασκαλία του. Η Μάχη της Κρήτης, ως γνωστόν, εορτάζεται στα σχολεία στις 21 Μαΐου. Η περίοδος αυτή είναι μια από τις πλέον δύσκολες για το σχολείο, καθώς και η Δευτεροβάθμια εκπαίδευση ετοιμάζεται για τις τελικές εξετάσεις, ενώ το δημοτικό σχολείο έχει ήδη αναλωθεί στην οργάνωση προγενέστερων χρονικά εορτών: 28^η Οκτωβρίου, Αρκαδική εθελοθυσία, Πολυτεχνείο και 25^η Μαρτίου. Επιπρόσθετα, οι εκπαιδευτικοί δείχνουν απρόθυμοι να καταπιαστούν με αυτό το θέμα, καθώς ένα μεγάλο ποσοστό από αυτούς δείχνει αδυναμία οργάνωσης εκδηλώσεων σχετικών με τη Μάχη της Κρήτης, διότι η ιστορική τους γνώση δεν είναι τόσο βαθιά και το συγκεκριμένο θέμα τους δημιουργεί επιπρόσθετο άγχος. Ακόμα, ο χρόνος που διατίθεται από την Πολιτεία για τον εορτασμό της Μάχης της Κρήτης είναι το πρώτο διδακτικό δίωρο της 21^ης Μαΐου. Προτιμούν λοιπόν να αρκεστούν σε μια ρηχή, επιφανειακή και τυπική ανασκόπηση των γεγονότων, που απέχει παρασάγγας από μια ουσιαστική προσέγγιση τόσο των γεγονότων όσο και των πρωταγωνιστών της ιστορικής αυτής περιόδου. Σε καμία περίπτωση, βέβαια, αυτή η «γιορτή» δεν αποτελεί διδασκαλία Τοπικής Ιστορίας. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της διδασκαλίας της Τοπικής Ιστορίας οφείλει να είναι η βιωματική προσέγγιση του γεγονότος, που επιτυγχάνεται μέσα από την ερευνητική διαδικασία με την οποία οι μαθητές οδηγούνται στην παραγωγή ιστορικής γνώσης με μορφές και πρακτικές βιωμένης ιστορικής εμπειρίας.

Για να μπορέσει λοιπόν ο εκπαιδευτικός να προσεγγίσει ουσιαστικά και εκπαιδευτικά τη Μάχη της Κρήτης, πρέπει να εκπονήσει με τους μαθητές του κάποιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που να έχει τα παραπάνω χαρακτηριστικά όσον αφορά στη συμμετοχή των μαθητών. Ερεθίσματα σε αυτή την κατεύθυνση υπάρχουν αρκετά: μνημεία πεσόντων, κτήρια, μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα, όσοι τουλάχιστον βρίσκονται ακόμα εν ζωή, ονόματα οδών και τόσα άλλα.

Σε αυτό το σημείο επιτρέψτε μου να καταθέσω δύο προσωπικές εμπειρίες. Την περασμένη σχολική χρονιά εκπονήσαμε με του μαθητές μου της Ε’ τάξης εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Οι τετρακατοικίες των Βομβόπληκτων», το οποίο εκδόθηκε και σε βιβλίο. Αναφέρεται στις 32 οικίες που υπάρχουν στην οδό Ασκούτση, που χτίστηκαν για να στεγαστούν οι οικογένειες των οποίων τα σπίτια καταστράφηκαν από τους γερμανικούς βομβαρδισμούς κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης. Επίσης, τη φετινή σχολική χρονιά ασχοληθήκαμε με το οδωνυμικό της περιοχής του σχολείου μας, όπου συναντήσαμε την οδό Γεωργίου Σκουλά, ανατολικά του 2^ου Γυμνασίου. Ο «άγνωστος» Ανωγειανός Γεώργιος Σκουλάς ή Τζαβελάκης σε ηλικία 53 χρονών, την πρώτη μέρα της Μάχης της Κρήτης, ξεκίνησε πεζός από τ’ Ανώγεια με ένα μάνλιχερ στο χέρι, λάφυρο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, για να αντιμετωπίσει τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές «ιππότες». Άφησε την τελευταία του πνοή στον Λατζιμά την ίδια μέρα.

Επομένως, για να διδάξουμε τη Μάχη της Κρήτης, πρέπει να αναδείξουμε τους ήρωές της. Πρέπει να αναδείξουμε τον ανάλογο Λεωνίδα, τον ανάλογο Δασκαλογιάννη, τον ανάλογο Γιαμπουδάκη. Και εδώ θα πρέπει να κάνουμε έναν σαφή διαχωρισμό ανάμεσα στα θύματα και στους ήρωες. Θύματα της ναζιστικής θηριωδίας είναι όλοι αυτοί και αυτές που ακούσια εκτελέστηκαν από τους κατακτητές, μη μπορώντας να ξεφύγουν από το εκτελεστικό απόσπασμα και τα αντίποινα των Γερμανών. Ήρωες, από την άλλη, είναι όλοι αυτοί που, γνωρίζοντας τον κίνδυνο, έτρεξαν να υπερασπιστούν την κρητική γη και την πότισαν με το αίμα τους. Είναι δεδομένο πως τιμούμε και τους δυο. Τους ήρωες όμως δεν τους έχουμε αναδείξει και δεν τους έχουμε τιμήσει ακόμα όπως τους πρέπει. Εφέτος μόνο αναγράφηκε στο μνημείο στη μισιριανή άμμο το όνομα του Σπηλιανού ανθυπολοχαγού Νικολάου Μιαούλη, που, αν και με αναρρωτική άδεια από το αλβανικό μέτωπο, έτρεξε να υπερασπιστεί τα πάτρια εδάφη και σκοτώθηκε στα Περιβόλια.  

Όπως είπα και στην αρχή, ο Μάρκος Πολιουδάκης είναι αυτός που με τα βιβλία του έκανε γνωστά τα γεγονότα της Μάχης της Κρήτης στον πολύ κόσμο. Είναι όμως και αυτός που πρωτοστάτησε στην τέλεση λαμπρών εκδηλώσεων για τη Μάχη, αφού με δική του προτροπή ξεκίνησαν να έρχονται οι βετεράνοι της Βρετανικής Κοινοπολιτείας και να τιμούν με την παρουσία τους το ιστορικό γεγονός. Ωστόσο, η μεγαλύτερη επιτυχία του Μάρκου Πολιουδάκη είναι ότι ενέπνευσε νέους ανθρώπους να συνεχίσουν το έργο του και να ασχοληθούν, από ένα άλλο μετερίζι, με τη μοναδική αυτή μάχη. Λαμπρό παράδειγμα ο συντοπίτης μας Δημήτρης Σκαρτσιλάκης, ένας από τους μεγαλύτερους συλλέκτες αλλά και γνώστες της ιστορίας της Μάχης της Κρήτης. Όλα αυτά αποτελούν αναμφίβολα κομμάτι της διά βίου μάθησης.

Κλείνοντας θα επανέλθω στον τίτλο της αποψινής εισήγησής μου. Μπορούν τα βιβλία του Μάρκου Πολιουδάκη να συμβάλουν στη διδασκαλία της Τοπικής Ιστορίας; Ασφαλώς και ΝΑΙ! Και καθώς βρίσκονται απόψε εδώ εκπρόσωποι θεσμικών φορέων, θα ήθελα να καταθέσω μια πρόταση, ως εκπαιδευτικός αλλά και ως Κρητικός: Να αναλάβει η Περιφέρεια Κρήτης την έκδοση ενός μικρού, ολιγοσέλιδου τόμου για την ιστορία της Μάχης της Κρήτης σε όλο το νησί τον οποίο θα επιμεληθεί μια συγγραφική ομάδα ώστε να αποτελέσει ένα πολύτιμο σχολικό εγχειρίδιο. Ο τόμος αυτός θα μπορεί να συνοδεύεται και με ένα ντοκιμαντέρ που με εύληπτο τρόπο να παρουσιάζει τα γεγονότα εκείνων των ημερών σε παγκρήτιο επίπεδο. Και τα δύο θα βοηθήσουν τα μέγιστα στην εκπαιδευτική διαδικασία. Θεωρώ ότι είναι χρέος της Περιφέρεας Κρήτης να το πράξει, αφού και ο κ. Αρναουτάκης αλλά και η κα Λιονή έχουν επιδείξει έμπρακτα την ευαισθησία τους σε θέματα παιδείας και πολιτισμού.