Σπήλαιο Λυγερής Ρουσσοσπίτι: Ανακαλύπτοντας και εξερευνώντας ένα "άγνωστο" σπήλαιο.

 

Το άρθρο αυτό αποτελεί την εισήγηση που εκφωνήθηκε στα Ανώγεια, στις 19 Ιουνίου 2015, στο τριήμερο θεματικό σεμινάριο «Η σημασία της γεωποικιλότητας  στα προγράμματα Π.Ε.: τα σπήλαια του Ψηλορείτη» που διοργάνωσαν το Κ.Π.Ε Ανωγείων και το Κ.Π.Ε. Βάμου, σε συνεργασία με τους Υπευθύνους  Σχολικών Δραστηριοτήτων και το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη, στο πλαίσιο της συμμετοχής του ΚΠΕ Ανωγείων στο Εθνικό  Θεματικό  Δίκτυο «Τα σπήλαια της Ελλάδας στο Φως»,  Ανώγεια 18-20 Ιουνίου 2015.                                          

Υπηρέτησα ως Διευθυντής στο 6/θέσιο Δημοτικό Σχολείο Ρουσσοσπιτίου την τριετία 2008-2011.

Το Ρουσσοσπίτι είναι ένας χαρακτηρισμένος παραδοσιακός οικισμός, που βρίσκεται σε απόσταση 5,5 χμ. από την πόλη του Ρεθύμνου, χτισμένος σε υψόμετρο 360 μ. στους πρόποδες του όρους Βρύσινας. Δίκαια χαρακτηρίζεται ως το μπαλκόνι του Ρεθύμνου, για τη μοναδική, εντυπωσιακή θέα που προσφέρει στο κρητικό πέλαγος.

Ο οικισμός αναφέρεται από την περίοδο της Βενετοκρατίας και διαθέτει εντυπωσιακά βενετσιάνικα αρχοντικά. Μοναδική είναι η βενετσιάνικη κρήνη του 17^ου αιώνα, καθώς και ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, του 14^ου αιώνα, με σωζόμενες τοιχογραφίες. Τέλος, στο κέντρο του οικισμού δεσπόζει το Δημοτικό Σχολείο, το οποίο θεμελιώθηκε το 1927, ενώ λειτούργησε για πρώτη φορά, σε άλλη θέση το 1889, όπως μαρτυρά το μαθητολόγιό του.

400 μ. από το  κέντρο του οικισμού, στη θέση Λέσκα, σε ένα κατάρρυτο και κατάφυτο φαράγγι, μέσα από μια μαγευτική διαδρομή, βρίσκεται το Σπήλαιο της Λυγερής, σχηματισμένο σε νεογενή ασβεστόλιθο. Σύμφωνα με το θρύλο εκεί πέθανε μια λυγερή κοπέλα. Μια δεύτερη εκδοχή θέλει το σπήλαιο να πήρε το όνομά του από μια λεβεντογυναίκα, την οποία οι Τούρκοι, αφού την συνέλαβαν, την ανάγκασαν να αλλαξοπιστήσει και μετά την έστειλαν σκλάβα σε χαρέμι της Ανατολής. Στο σπήλαιο αυτό κατέφευγαν οι κάτοικοι του χωριού, σε εποχές δύσκολες, για να κρυφτούν.

Το σπήλαιο επισκέφθηκε για πρώτη φορά το 1961 ο τότε πρόεδρος του Σπηλαιολογικού κλιμακίου Κρήτης, Ελευθέριος Πλατάκης με τη συνοδεία των αείμνηστων καθηγητών Χρήστου Μακρή και Γεωργίου Βατζέλη, το μέτρησαν και το αποτύπωσαν. Το 1962 ο Ελευθέριος Πλατάκης επισκέφθηκε εκ νέου το σπήλαιο και με τη βοήθεια κατοίκων του χωριού συμπλήρωσε τις μετρήσεις του. Στη δεύτερη επίσκεψή του ο Πλατάκης βρήκε μέσα στο σπήλαιο όστρακα αγγείων και λίθινα επεξεργασμένα τεμάχια. Κατά τον γνωστό σπηλαιοδίφη Paul Faure, ο οποίος τα είδε, τα μεν θραύσματα αγγείων είναι της πρώτης βυζαντινής περιόδου (600-1100), ο δε επεξεργασμένος λίθος ίσως τμήμα σκεύους αγροτικής οικογένειας των χρόνων της τουρκοκρατίας.

Το σπήλαιο της Λυγερής διαθέτει πέντε (5) μικρές ή μεγαλύτερες αίθουσες, μήκους από  4-17 μ. και πλάτους από 2,5-5,5 μ. Το ύψος των αιθουσών καθώς και των διόδων που οδηγούν σε αυτές ποικίλει, αλλά σε κάθε περίπτωση είναι επισκέψιμες. Το μήκος της διαδρομής από την κύρια είσοδο, διά μέσου των αιθουσών 1-4 είναι περίπου 45 μ.

Ο φυσικός διάκοσμος του σπηλαίου μπορεί να κριθεί ως σημαντικός. Υπάρχουν στήλες διαφόρων μεγεθών, ποικίλο λιθωματικό υλικό στα τοιχώματα, σταλακτίτες ποικίλων μορφών, μερικοί από τους οποίους (λεπτοί και διαφανείς στο άκρο) βρίσκονται σε ανάπτυξη και ελάχιστοι σταλαγμίτες.

Η πανίδα του σπηλαίου περιλαμβάνει, κατά τον ελευθέριο Πλατάκη, αράχνες, λεπιδόπτερα, μικρά δίπτερα κατά σμήνη και λίγες νυχτερίδες.

Επίσημα, το σπήλαιο της Λυγερής είναι καταγεγραμμένο με 154 ΑΜΚ Κρήτης και 1187 ΑΣΜ Ελλάδας, ενώ οι επίσημες διαστάσεις του είναι 45Χ6Χ3.

Το 2011 αποφασίσαμε να επισκεφθούμε με τους μαθητές της Γ’ τάξης του Δημοτικού Σχολείου Ρουσσοσπιτίου το Σπήλαιο. Ζήτησα από τον 65χρονο πρώην πρόεδρο της Δημοτικής Κοινότητας να μου υποδείξει το μέρος και να μας οδηγήσει εκεί. Μου απάντησε ότι είχε να πάει στο σπήλαιο από μικρό παιδί και δεν ξέρει αν θα έβρισκε την είσοδο! Δυο μέρες αργότερα με επισκέφθηκε ο Πρόεδρος στο Σχολείο και μου είπε ότι μετά από πολύ κόπο βρήκε την είσοδο, αφού με την πάροδο των χρόνων το μέρος είχε δασώσει! Είχε πρωτοπάει, μάλιστα, για να καθαρίσει το μονοπάτι ώστε οι μαθητές να μπορούν να πλησιάσουν με ασφάλεια. Όλα αυτά τα αναφέρω για να δείξω το μέγεθος της παραμέλησης και της αδιαφορίας που η τοπική κοινωνία είχε επιδείξει σε αυτό το μοναδικό, για τον οικισμό, μνημείο της φύσης.

Προετοιμάζοντας την επίσκεψη με τους μαθητές μου, συζητήσαμε το θρύλο της Λυγερής και μιλήσαμε γενικά για τα σπήλαια: για σταλακτίτες, σταλαγμίτες, νυχτερίδες… Τα παιδιά άκουγαν εντυπωσιασμένα και εκστασιασμένα! Η αδρεναλίνη και η ανυπομονησία έφτασε στο ζενίθ όταν τους ανακοίνωσα ότι την επόμενη μέρα θα επισκεπτόμασταν το σπήλαιο της Λυγερής. Τους ζήτησα να κρατούν από ένα φακό ο καθένας για να μπορέσουμε να εξερευνήσουμε το σπήλαιο.  Ξεναγός και οδηγός μας ο πρώην Πρόεδρος της Κοινότητας ο Δημήτρης Μυλωνάς, κρατώντας ένα μεγαλύτερο φακό. Δρόμο δρόμο, καθώς κατηφορίζαμε το φαράγγι για την είσοδο του σπηλαίου ο ξεναγός μας διηγούνταν στους μαθητές τα παιχνίδια των παιδικών του χρόνων μέσα στο σπήλαιο, εξάπτοντας ακόμα περισσότερο την παιδική τους φαντασία.

Κλιμάκιο της Σπηλαιολογικής Εταιρείας Ρεθύμνου στο σπήλαιο της Λυγερής

 

Η επίσκεψη στο σπήλαιο ήταν κάτι παραπάνω από μοναδική εμπειρία για τα παιδιά, που δεν μπορεί να περιγραφτεί με λόγια. Τον αρχικό φόβο και δέος, αντικατέστησε η διάθεση για εξερεύνηση συνοδευόμενη από φωνές έκπληξης και εντυπωσιασμού, κάθε φορά που ανακάλυπταν κάτι από τον εντυπωσιακό, γι αυτά, διάκοσμο του σπηλαίου.

Σίγουρα, το Σπήλαιο της Λυγερής δεν μπορεί να συγκριθεί σε μέγεθος και μεγαλοπρέπεια, ούτε σε διάκοσμο με άλλα γνωστά και διάσημα σπήλαια της χώρας και της Κρήτης. Είναι ένα «ταπεινό» σπήλαιο, σαν τα εκατοντάδες σπήλαια που υπάρχουν διάσπαρτα στην ενδοχώρα του νησιού. Μπορεί, όμως, κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί σαν μια πρώτη επαφή των μαθητών με τον μαγικό κόσμο των σπηλαίων. Σε αυτό συνηγορούν κάποια πλεονεκτήματα που διαθέτει:

1.      Βρίσκεται, μόλις, 5,5 χμ. μακριά από την πόλη του Ρεθύμνου.

2.      Η διαδρομή από τον οικισμό μέχρι το σπήλαιο είναι μια μαγευτική φυσιολατρική διαδρομή.

3.      Το σπήλαιο είναι μικρής έκτασης, χωρίς επικίνδυνα σημεία για την ασφάλεια των επισκεπτών του.

4.      Η έλλειψη τεχνητού φωτισμού, δίνει την αίσθηση της εξερεύνησης και της πρώτης ανακάλυψης στον επισκέπτη, ειδικά όταν αυτός είναι μαθητής.

5.      Ο θρύλος της Λυγερής επιτείνει ακόμα περισσότερο τη μαγεία και το μυστήριο του Σπηλαίου.

Ο Ελευθέριος Πλατάκης, στο δελτίο της ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας του 1962, γράφει για το Σπήλαιο της Λυγερής ότι «παρουσιάζει ενδιαφέρον διά τοπικόν τουρισμόν». Καταθέτει και κάποιες προτάσεις, οι οποίες παραμένουν επίκαιρες και αναγκαίες ακόμη και σήμερα, ώστε το σπήλαιο να καταστεί επισκέψιμο και ασφαλέστερο:

1.      Να γίνει γενικός καθαρισμός του Σπηλαίου.

2.      Να γίνει λάξευση της βαθμίδας στη βάση της διόδου (α) που συνδέει τις αίθουσες 1 και 2, ώστε να αυξηθεί το ύψος της διόδου. (το ύψος τώρα είναι 1,3 μ.)

3.      Να γίνουν εκσκαφές στο δάπεδο δύο συγκεκριμένων στοών, (ι-κ, λ-μ) ώστε να γίνει ανετότερη η πρόσβαση από την αίθουσα 4 στην αίθουσα 5. (το ύψος των στοών είναι μικρότερο του 1 μ.)

Με αυτές τις ελάχιστες εργασίες, που έχουν μηδαμινό κόστος, οι οποίες ο Πλατάκης προτείνει να γίνουν με επίβλεψη σπηλαιολόγου, η κίνηση εντός του σπηλαίου γίνεται ανετότερη και εξασφαλίζεται η κυκλική κίνηση μεταξύ των αιθουσών 1-2-3-4-5-1. Η συνολική, δε διαδρομή, από τα 45 μ. αυξάνεται στα 60 μ.

Ακόμα, είναι απαραίτητη η κατασκευή μια μικρής πέτρινης σκάλας ώστε να γίνεται ανετότερα η είσοδος στο Σπήλαιο.

Επικουρικά θα προτείναμε τον καθαρισμό του μονοπατιού που οδηγεί στο σπήλαιο, την τοποθέτηση πινακίδων που να καθοδηγούν τον επισκέπτη, καθώς και την τοποθέτηση σχεδιαγράμματος του Σπηλαίου στην είσοδό του.

Τέλος, να αναλάβει η υπεύθυνη σχολικών δραστηριοτήτων του Ν. Ρεθύμνης, σε συνεργασία με το τοπικό τμήμα της Σπηλαιολογικής εταιρείας και την Εφορεία Αρχαιοτήτων, ενημερωτική ξενάγηση των εκπαιδευτικών του Ρεθύμνου στο Σπήλαιο της Λυγερής, ώστε σιγά σιγά να αποτελέσει το Σπήλαιο με τον περιβάλλοντα χώρο εκπαιδευτικών επισκέψεων.

Για όλα τα παραπάνω έχουμε έρθει σε επαφή με την τοπική κοινότητα του Ρουσσοσπιτίου, η οποία είναι πρόθυμη να βοηθήσει στην υλοποίηση των παραπάνω.

Θα μπορούμε, λοιπόν, από το επόμενο σχολικό έτος να έχουμε δίπλα στην πόλη του Ρεθύμνου ένα μικρό αλλά πανέμορφο σπήλαιο, που σε συνδυασμό με την ενδιαφέρουσα φυσιολατρική διαδρομή, να αποτελέσει τόπο εκπαιδευτικών επισκέψεων.