ΠΑΣΟΚ: Από τον εκσυγχρονισμό του Σημίτη στον Γ.Α.Π. Το «πράσινο νησί». ΜΕΡΟΣ 2ο

 

Ο Κώστας Σημίτης, μετά την επικράτησή του στο κόμμα, ήρθε σε ανοιχτή ρήξη με το κομματικό παρελθόν, αμφισβητώντας ευθέως τις μέχρι τότε πρακτικές και κυρίως το ύφος της κομματικής ηγεσίας, καταγγέλοντάς την για λαϊκισμό, πελατειακό σύστημα, αλαζονεία και συγκεντρωτισμό. Άλλωστε, η Συνθήκη του Μάαστριχτ, που υπέβαλλε πολιτικές σύγκλισης και δημοσιονομικής εξυγίανσης, δεν άφηναν πολλά περιθώρια διαφοροποίησης στον νέο Πρόεδρο. Έτσι, επήλθε σύγκρουση των δύο εσωκομματικών τάσεων, των Εκσυγχρονιστών και των Προεδρικών στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ.  Η τελική επικράτηση του Κώστα Σημίτη, μεγιστοποίησε το πολιτικό του κεφάλαιο, το οποίο έσπευσε να αξιοποιήσει με την προκήρυξη πρόωρων εκλογών. Στις εκλογές που διεξάγονται στις 22 Σεπτεμβρίου 1996, το ΠΑΣΟΚ βγαίνει πρώτο κόμμα με ποσοστό 41,49% εκλέγοντας 162 βουλευτές.  Ειδικά στην Κρήτη το ποσοστό του κόμματος άγγιξε το 55,7%.

            Στις 9 Απριλίου 2000 ο Κώστας Σημίτης οδήγησε τη χώρα σε νέες εκλογές, το αποτέλεσμα των οποίων ήταν το πιο οριακό στη σύγχρονη εκλογική ιστορία της χώρας. Το ΠΑΣΟΚ κέρδισε μια τρίτη, συνεχόμενη, εκλογική νίκη με ποσοστό 43,8% έναντι 42,7% της Ν.Δ., εκλέγοντας 158 βουλευτές. Η νέα αυτή νίκη του ΠΑΣΟΚ προέκυψε από μια εντυπωσιακή ανασυγκρότηση της δύναμής του, πρωτίστως στα αστικά κέντρα και κυρίως στην πρωτεύουσα, παρά τη στρατηγική διεύρυνσης της δημοσιονομικής λιτότητας, η οποία συνάντησε αρκετές αντιδράσεις και πολλαπλές μαζικές εκδηλώσεις κοινωνικής δυσαρέσκειας, σε συνδυασμό με την υποτίμηση της δραχμής τον Μάρτιο του 1998 και το ξέσπασμα της κρίσης του Χρηματιστηρίου το φθινόπωρο του 1999. Παρά το οριακό εκλογικό αποτέλεσμα σε εθνικό επίπεδο, το ΠΑΣΟΚ αύξησε το ποσοστό του στην Κρήτη, ανεβάζοντάς το στο 56,1%.

            Η περίοδος του εκσυγχρονισμού αποδείχτηκε σημείο καμπής για το ΠΑΣΟΚ. Σηματοδότησε τη μεταστροφή από τη σοσιαλιστική-λαϊκιστική περίοδο σε μια εποχή που χαρακτηρίστηκε από πραγματισμό, διαχειριστικό λόγο και τεχνοκρατική προσέγγιση. Όλα αυτά, μαζί με ένα σχέδιο εκσυγχρονισμού, εξορθολογισμού και εξευρωπαϊσμού της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας. Οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, υπό την ηγεσία του Σημίτη, εκπλήρωσαν το κύριο έργο που ήταν η σταθεροποίηση της οικονομίας σύμφωνα με τα κριτήρια του Μάαστριχτ και η επακόλουθη ένταξη της χώρας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση.

            Στις 7 Ιανουαρίου 2004, ο Κώστας Σημίτης παραιτείται από Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και έναν μήνα αργότερα, στις 8 Φεβρουαρίου, αναδεικνύεται πρόεδρος του κόμματος ο Γιώργος Παπανδρέου, όχι μέσα από συνεδριακές διαδικασίες, όπως συνηθιζόταν, αλλά από μια ανοιχτή, μαζική διαδικασία στην οποία συμμετείχαν πάνω από ένα εκατομμύριο μέλη και φίλοι του ΠΑΣΟΚ. Αν και η παράδοση της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ από τον Κώστα Σημίτη, στον έως τότε υπουργό εξωτερικών Γιώργο Παπανδρέου, φάνηκε να περιορίζει, έστω και σε μικρό βαθμό, το μέγεθος της αναμενόμενης εκλογικής ήττας, δεν αποδείχτηκε ικανή να ανατρέψει την αλλαγή των κομματικών προτιμήσεων που είχε ήδη παγιωθεί. Στις εκλογές που διεξήχθησαν στις 7 Μαρτίου 2004, νικήτρια αναδεικνύεται η Ν.Δ. του Κώστα Καραμανλή, με ποσοστό 45,4%, ενώ το ΠΑΣΟΚ με αρχηγό, πλέον, τον Γιώργο Παπανδρέου ήρθε δεύτερο κόμμα με ποσοστό 40,5%, καταλαμβάνοντας 117 έδρες στο Κοινοβούλιο. Βέβαια, στην Κρήτη, αν και μειωμένα, το ΠΑΣΟΚ διατηρεί τα πολύ υψηλά ποσοστά του, καταλαμβάνοντας το 52,6% των ψήφων των Κρητικών. Η υποχώρηση του ΠΑΣΟΚ οφείλεται σε έναν μεγάλο βαθμό στην απώλεια των μισθωτών, των ελεύθερων επαγγελματιών και των συνταξιούχων, με κυρίαρχο θέμα αυτό του Ασφαλιστικού και σε ένα, μικρότερο, βαθμό το θέμα των ταυτοτήτων.

ΠΟΣΟΣΤΑ ΠΑΣΟΚ
ΕΤΟΣ	ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ	ΚΡΗΤΗ	ΑΡΙΘΜΟΣ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ
1996	41,5%	55,7%	11/16
2000	43,8%	56,1%	11/16
2004	40,5%	52,6%	9/16
2007	38,1%	50,4%	7/16
2009	43,9%	58,8%	9/16

 

            Ο Παπανδρέου εισήγαγε εξαρχής έναν νέο πολιτικό λόγο, μεταφέροντας την έμφαση από τον εκσυγχρονισμό στη «συμμετοχική δημοκρατία», στην κοινωνία των πολιτών, στην πολυπολιτισμικότητα και πάνω απ’ όλα στην αναζήτηση ενός νέου τύπου κόμματος. Το μήνυμά του ήταν σαφές: Το ΠΑΣΟΚ είναι ένα κόμμα που έχει αποδείξει την ικανότητά του να αλλάζει και το 2004 έπρεπε να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες, να εμφανίσει μια νέα εικόνα και να εισαγάγει νέες πρακτικές, χωρίς, βέβαια, να είναι καθόλου ευδιάκριτο το είδος του κόμματος που αναζητούσε η νέα ηγεσία του ΠΑΣΟΚ. Επιπλέον, δύο νέα χαρακτηριστικά του νέου κόμματος υποστηρίζονται σθεναρά από τη νέα ηγεσία: Η ατομιστική σύλληψη της ιδιότητας του κομματικού στελέχους και η περιθωριοποίηση των τοπικών οργανώσεων, μαζί με την αυτονομία της ηγεσίας.

            Στις εκλογές που προκήρυξε ο Κώστας Καραμανλής για τις 16 Σεπτεμβρίου του 2007, η Ν.Δ. εξελέγη πρώτο κόμμα, με ισχνή πλειοψηφία 152 εδρών, με το ΠΑΣΟΚ να λαμβάνει το ιστορικό χαμηλό 38,1% και να εκλέγει 102 βουλευτές, λόγω της παρατεταμένης εσωστρέφειας που είχε προκαλέσει η ήττα του 2004 και η οποία οδήγησε σε γενικότερη εσωκομματική κρίση μετά τις εκλογές. Στις εσωκομματικές εκλογές που διενεργήθηκαν στις 11 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, στις οποίες συμμετείχαν, για δεύτερη φορά, τα μέλη και οι φίλοι του κόμματος, πρώτευσε ο Γιώργος Παπανδρέου, έναντι του δεύτερου Ευάγγελου Βενιζέλου και του τρίτου Κώστα Σκανδαλίδη. Και σε αυτήν την εκλογική αναμέτρηση, παρά τη γενική εκλογική καταβαράθρωση του ΠΑΣΟΚ, οι Κρήτες ψηφοφόροι του έδωσαν για μια ακόμη φορά την πρωτιά με ποσοστό 50,4%.

            Στις πρόωρες εκλογές της 4^ης Οκτωβρίου 2009, που αναγκάστηκε να προκηρύξει ο Κώστας Καραμανλής, λόγω, αφενός του πολιτικού σκανδάλου του Βατοπεδίου και αφετέρου με το ξέσπασμα της διεθνούς οικονομικής κρίσης, το ΠΑΣΟΚ κατήγαγε, θεωρητική, θριαμβευτική νίκη με ποσοστό 43,9% και 160 βουλευτές, έναντι του ισχνού 33,5% της Ν.Δ., το χαμηλότερο ποσοστό συντηρητικού κόμματος από το 1951. Παρά τον εκλογικό θρίαμβο του ΠΑΣΟΚ, η επιρροή του ξεπερνούσε το εθνικό του ποσοστό μόνο στους συνταξιούχους και τις νοικοκυρές, ένδειξη αποκοπής τους κόμματος από τον χώρο των μισθωτών, που έως τότε ήταν η κύρια εκλογική του δεξαμενή.  Τα ποσοστά του κόμματος αυξήθηκαν αποκλειστικά στους ψηφοφόρους άνω των 55 ετών, ενώ στο σύνολο των νεότερων ηλικιακά ομάδων η επιρροή του παρέμεινε ουσιαστικά σταθερή. Για μια φορά ακόμη στην Κρήτη, το ΠΑΣΟΚ, είχε το μεγαλύτερο ποσοστό, 58,8%.

            Η οικονομική, όμως κρίση και η υπογραφή του μνημονίου ήρθαν να διαψεύσουν άμεσα τις αισιόδοξες προεκλογικές εξαγγελίες του «λεφτά υπάρχουν», προκαλώντας μια νέα και συνολικότερη κοινωνική δυσαρέσκεια, η οποία, σε πρώτο χρόνο εκφράστηκε στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2010, όπου οι υποψήφιοι του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ είδαν τα ποσοστά τους να μειώνονται δραματικά, ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα. Κατεξοχήν ζημιωμένο αυτών των μεταβολών ήταν το ΠΑΣΟΚ, του οποίου η κυβερνητική θητεία χρεώθηκε την κύρια ευθύνη της κρίσης, αλλά και το κοινωνικό κόστος των πρώτων μέτρων εξυγίανσης. Το κόμμα που συνδέθηκε όσο κανένα άλλο με τη Μεταπολίτευση, εμφανιζόταν να περικόπτεται από συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, που άλλοτε υπήρξαν συστατικά στοιχεία της κοινωνικής του συμμαχίας, πόρους και δικαιώματα, τα οποία το ίδιο τους είχε παράσχει.

(Το κείμενο αποτελεί εισαγωγικό μέρος εργασίας του μεταπτυχιακού στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης)

 

 

ΠΗΓΕΣ

Κουστένης Π. (2023). Των εκλογών τα πάθη. Από την ύστερη μεταπολίτευση στην κρίση. ΤΟ ΒΗΜΑ.

Λυριντζής Χ. (2007). Το μεταβαλλόμενο κομματικό σύστημα: Σταθερή δημοκρατία, αμφισβητούμενος «εκσυγχρονισμός». Στο Περιστέρη Α. (Επιμ.), Νιάρχος Γ. (Μτφρ). Πολιτική στην Ελλάδα. Η πρόκληση του Εκσυγχρονισμού. (σσ  45-68). Οκτώ.

Νικολακόπουλος Η. (2007). Εκλογές και ψηφοφόροι, 1974-2004: Παλιές ρήξεις και νέα ζητήματα. Στο Περιστέρη Α. (Επιμ.), Νιάρχος Γ. (Μτφρ). Πολιτική στην Ελλάδα. Η πρόκληση του Εκσυγχρονισμού. (σσ  69-91). Οκτώ.

ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής. Η Ιστορία μας. https://pasok.gr/history/