Η λίθινη γέφυρα του Πλατανέ του 1884

                                      

Προσεγγίζοντας το προάστιο Πλατανές, ανατολικά της πόλης του Ρεθύμνου, θα περάσουμε από τη νέα μοντέρνα και άνετη γέφυρα που κατασκευάστηκε το 1997. Αυτή, όμως, είναι η πρώτη γέφυρα του πλατανιανού ποταμού; Ασφαλώς και όχι!

Η σημερινή γέφυρα του Πλατανιανού ποταμού.

Η πρώτη γέφυρα κατασκευάστηκε το 1582, τη βενετική περίοδο, 1,5 χμ. περίπου από τις εκβολές του ποταμού. Πρόκειται για τη γέφυρα του San Marco, ή «μέσα καμάρα», όπως είναι γνωστή στους παλιούς κατοίκους της περιοχής και η οποία σώζεται σχεδόν ανέπαφη έως τις μέρες μας. Πρόκειται για μια μονότοξη γέφυρα, ίσως η μοναδική στην Κρήτη, τέτοιου εύρους, που εξυπηρετούσε τους κατοίκους, κυρίως του Ξηρού Χωριού.

                                       Η γέφυρα του San Marco σε φωτογραφία του Gerola το 1902

Η ίδια γέφυρα σήμερα σε φωτογραφία του Γ. Κατάκη

Τα χρόνια της πρώιμης Τουρκοκρατίας κατασκευάστηκε αρκετά πιο βόρεια, κοντά στις εκβολές του ποταμού, μια πρόχειρη ξύλινη γέφυρα, αρκετά επικίνδυνη, για να μπορούν να διασχίζουν τον ποταμό οι ελάχιστοι κάτοικοι της περιοχής.

Το 1884 κατασκευάστηκε η πρώτη σύγχρονη γέφυρα για τη ζεύξη του πλατανιανού ποταμού.  Μετά τη Σύμβαση της Χαλέπας το 1878, πολλά έργα υποδομής ξεκίνησαν να κατασκευάζονται σε όλη την Κρήτη, αφού η Σύμβαση προέβλεπε ότι  ένα  μέρος των εσόδων από την Κρήτη θα προορίζονται για κοινωφελή έργα στη νήσο.

Βάσει αυτής της ευεργετικής ρύθμισης κατασκευάστηκε το 1884, από τη Γενική Διοίκηση Κρήτης, υπό τον Γενικό Διοικητή Ιωάννη Φωτιάδη, μια σύγχρονη, για την εποχή της γέφυρα στον πλατανιανό ποταμό που αντικατέστησε την παλιά ξύλινη γέφυρα. Με το συγκεκριμένο πρόγραμμα γεφυροποιίας,  κατασκευάστηκαν συνολικά πέντε λιθόχτιστες γέφυρες στην Κρήτη, οι οποίες μελετήθηκαν από τον Γάλλο μηχανικό G. Renault και την ομάδα του. Πρόκειται για τις γέφυρες των ποταμών Πλατανιά Χανίων (η γέφυρα του Κερίτη που κατέρρευσε στις πλημμύρες του 2019), Κοιλιάρη Σφακίων, Πλατανιά Ρεθύμνου, Καρτερού Ηρακλείου και Μύρτου ή Κρυοπόταμου Λασιθίου. 

Δυστυχώς δεν διασώζεται καμία φωτογραφία της γέφυρας του Πλατανέ. Τα μόνα στοιχεία που διαθέτουμε είναι άρθρο της εφημερίδας «Αρκάδιον» της 5 Οκτωβρίου 1884, στο οποίο περιγράφεται με αρκετές λεπτομέρειες η μορφή της γέφυρας και η οποία ομοιάζει, σύμφωνα με το δημοσίευμα, με αυτή του Μύρτου Λασιθίου, φωτογραφία της οποία δημοσιεύουμε εδώ. Διέθετε τρεις θόλους (τόξα) με άνοιγμα 10μ. το καθένα. Το κάθε πόδι της γέφυρας είχε ύψος 1,5 μ. και ήταν θεμελιωμένο σε βάθος 2 μ, διαθέτοντας 125 πασσάλους θεμελίωσης το καθένα. Το εύρος του καταστρώματος δεν αναφέρεται στο δημοσίευμα. Αναφέρεται μόνο ότι ήταν δύο μέτρα πιο φαρδύ από αυτό της γέφυρας του Μύρτου. Η γέφυρα του Μύρτου, η οποία σώζεται, έχει πλάτος καταστρώματος 3,25 μ. Άρα, η γέφυρα του πλατανιανού ποταμού είχε ωφέλιμο πλάτος περίπου 5 μ. Το κόστος της, σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, ανήλθε στις 1.500 λίρες.

Υπήρξαν πολλές αντιδράσεις για το σημείο κατασκευής της γέφυρας. Πολλοί πίστευαν ότι δεν ήταν το ενδεδειγμένο, αφού δεν θα μπορούσε να αντέξει τα ορμητικά νερά των χειμωνιάτικων μηνών του ποταμού. Με νεότερό της άρθρο η ίδια εφημερίδα, στις 20 Οκτωβρίου 1884, πανηγυρίζει που τα πρώτα νερά του ποταμού κατάφεραν να περάσουν κάτω από το ρείθρο της γέφυρας.

Προφανώς, αυτοί οι οποίοι διαφωνούσαν με τη θεμελίωση της γέφυρας στο συγκεκριμένο σημείο δικαιώθηκαν, αφού η γέφυρα γκρεμίστηκε, άγνωστο ακριβώς πότε, για να κατασκευαστεί, νέα, τσιμεντένια γέφυρα το 1927, η οποία διατηρήθηκε έως το 1997.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εφημερίδα Αρκάδιον, 5/10/1884

Εφημερίδα Αρκάδιον, 20/10/1884

Μαυράκης Αλκιβιάδης. Λεύκωμα ιστορικής και φωτογραφικής μνήμης Περιβολίων-Μισιρίων-Πλατανέ Ρεθύμνης. Σύλλογος Περβολιανών, Μισιριανών, Πλατανανών Αθηνών. Αθήνα 2007.

Συριανόγλου Πρασκευάς. Μετοικεσία. Η εγκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων στο Ρέθυμνο. Ρέθυμνο 2019.

Χατζιδάκης Αριστόδημος και Ζωή Ευόδου. Τα λίθινα γεφύρια του Νομού Ρεθύμνου. Αναδρομή στην ιστορία τους και στην ιστορία των λίθινων κατασκευών. ΤΕΕ Δυτικής Κρήτης, 2003, Ρέθυμνο.