Το μαθητολόγιο του Δημ. Σχολείου Ρουσσοσπιτίου επί Κρητικής Πολιτείας.

Η 1η σελίδα του Μαθητολογίου του σχ. έτους 1902-1903

Εισαγωγή.

Είναι γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μεγάλο ενδιαφέρον όχι μόνο στο διεθνή αλλά και στον ελληνικό επιστημονικό χώρο για την ιστορία της καθημερινής ζωής των απλών ανθρώπων. Ειδικότερα, στην ιστορία της Παιδείας, υπάρχει πλούσιο αδιερεύνητο αρχειακό υλικό, καταχωνιασμένο στις βιβλιοθήκες των σχολείων, που φθείρεται από το χρόνο και την αδιαφορία. Από αυτό το πολυποίκιλλο υλικό, είναι βέβαιο, ότι μπορούν να αντληθούν πολλά στοιχεία αναφορικά με την εκπαίδευση, κυρίως, παλαιότερων εποχών, που μπορούν να φωτίσουν άγνωστες πτυχές της και να βοηθήσουν τον ιστορικό να αντιληφθεί με μεγαλύτερη σαφήνεια το «πώς» και το «γιατί» της συγκεκριμένης εποχής.

Το εξώφυλλο του Μαθητολογίου.

Την τριετία 2009-2011 ήμουν Διευθυντής στο Δημοτικό Σχολείο Ρουσσοσπιτίου Ρεθύμνου. Ένα από τα τελευταία παλιά, περιαστικά Δημοτικά Σχολεία του τέως Καποδιστριακού Δήμου Ρεθύμνου. Ερευνώντας το αρχείο του Σχολείου ανακάλυψα, σε άθλια, ομολογουμένως, κατάσταση, το πρώτο μαθητολόγιο του Σχολείου, με πρώτη εγγραφή το Σχολικό έτος 1902-1903.

Το εσώφυλλο του Μαθητολογίου.

 Ιστορικό πλαίσιο

Στις 9 Νοεμβρίου του 1898 αποβιβάστηκε στα Χανιά, ως Ύπατος Αρμοστής της Κρήτης, ο Πρίγκιπας Γεώργιος. Έτσι, αρχίζει η περίοδος της αυτονομίας της νήσου ή περίοδος της Κρητικής Πολιτείας, που θα διαρκέσει μέχρι το 1913, που έχουμε την ένωσή της με την Ελλάδα. Η Κρητική Πολιτεία αντιμετώπισε πολλά προβλήματά κατά τη συγκρότησή της, αφού το αυτόνομο καθεστώς βρισκόταν υπό την ψιλή επικυριαρχία του Σουλτάνου και υπό την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων, στοιχεία που επηρέασαν αναπόφευκτα το θεσμικό-πολιτειακό πλαίσιο της νέας επικράτειας. Το γεγονός ότι στον ίδιο τον Ύπατο Αρμοστή συνυπήρχε, αφενός, η ιδιότητα του εντολοδόχου των Κρητικών, όπως ρητά όριζε το Σύνταγμα και αφετέρου η ιδιότητα των εκπροσώπων των Μεγάλων Δυνάμεων, δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα. Οι συνταγματικές και διοικητικές δυσλειτουργίες, ο εξοβελισμός των Κρητών από τις υψηλές διοικητικές θέσεις και ο χειρισμός του ζητήματος της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, αποκλειστικά και μόνο από το Γεώργιο, δημιούργησαν αρνητικό κλίμα που οδήγησε, αρχικά, σε ρήξη με τον Ελευθέριο Βενιζέλο για να επακολουθήσει, λίγα χρόνια αργότερα, η επανάσταση στο Θέρισο.

Εκπαιδευτικό Πλαίσιο

Το πρώτο Κρητικό Σύνταγμα, αν και αναγνώριζε τη λαϊκή κυριαρχία και τα έμφυτα δικαιώματα του ανθρώπου, ήταν συντηρητικό, αυστηρά συγκεντρωτικό και γραφειοκρατικό. Έτσι, η εκπαίδευση και η γύρω απ’ αυτή νομοθεσία, ως βασικό πολιτειακός μηχανισμός, φαίνεται να ήταν κι αυτή, εκ των πραγμάτων, γραφειοκρατική, συγκεντρωτική, δομημένη ιεραρχικά και να λειτουργούσε ως σύστημα πολιτικού και ιδεολογικού ελέγχου της. Έτσι, παρατηρούμε σωρεία νόμων και εγκυκλίων που η μια διαδέχεται και αναιρεί την άλλη σε σύντομα χρονικά διαστήματα.

Η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση στην Κρητική Πολιτεία.

Θα προσπαθήσουμε, εδώ, σύντομα, να κάνουμε μια περιήγηση στη δομή της Πρωτοβάθμιας, κυρίως, Εκπαίδευσης της εποχής εκείνης.

Το 1899 ψηφίζεται και δημοσιεύεται το υπ. Αριθμ. Νόμου 82 Διάταγμα «Περί Οργανισμού της Δημόσιας Εκπαίδευσης». Με το Νομοθετικό αυτό διάταγμα η δημόσια εκπαίδευση στην Κρήτη σε Κατώτερη ή Δημοτική και σε Μέση ή Γυμνασιακή. Τη Δημοτική Εκπαίδευση την αποτελούν τα Νηπιαγωγεία τα οποία αφήνονται στην ιδιωτική πρωτοβουλία και στα οποία φοιτούν τα παιδιά που έχουν συμπληρώσει το 5ο έτος της ηλικίας τους, τα Δημοτικά Σχολεία με τέσσερις ενιαύσιες τάξεις και τα οποία ανάλογα με τον αριθμό των δασκάλων καλούνται Μονοτάξια, Διτάξια, Τριτάξια και Τετρατάξια. Τα Μονοτάξια, με τη σειρά τους υποδιαιρούνται σε Πρωτοβάθμια, με 60-80 μαθητές και Δευτεροβάθμια με 30-60 μαθητές. Η φοίτηση στη Δημοτική Εκπαίδευση, αρρένων και θηλέων, ήταν υποχρεωτική και δωρεάν, από την αρχή του 6ου έτους μέχρι και τη συμπλήρωση του 9ου.

Η Κρητική Πολιτεία δεν μπορούσε, ευθύς αμέσως από τη σύστασή της, να προβεί στην κάλυψη όλων των αναγκών της εκπαίδευσης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, ένα μεγάλο μέρος των αναγκών της να περάσει στις Κοινότητες, οι οποίες, μέχρι της ανέγερσης των κατάλληλων διδακτηρίων, μίσθωναν ιδιωτικές κατοικίες κι έτσι ίδρυσαν παντού Σχολεία, όπου παρουσιάζονταν 20 τουλάχιστον μαθητές, όπως ο νόμος όριζε.

Το 1901 ψηφίζεται νέος νόμος, σύμφωνα με τον οποίο τα Δημοτικά Σχολεία είναι αδιαίρετα, αν έχουν μέχρι 80 μαθητές ή διηρημένα, όταν το πλήθος των μαθητών επιβάλλει τη διαίρεσή τους σε δύο, τρεις ή και περισσότερες αίθουσες διδασκαλίας. Στα χωριά που λειτουργούν αδιαίρετα Δημοτικά Σχολεία, παραχωρείται από την Κοινότητα και δωρεάν κατοικία στο Δάσκαλο. Εάν στα Σχολεία των αρρένων φοιτούν και κορίτσια, τότε πρέπει να υπάρχει ξεχωριστή είσοδος και έξοδος για τα κορίτσια, ξεχωριστή αυλή για τα διαλείμματα και ξεχωριστές τουαλέτες. Στον ίδιο νόμο αναφέρεται ότι σε χωριά που υπάρχουν τουλάχιστον 20 Μουσουλμάνοι, μπορεί να ιδρυθεί μουσουλμανικό σχολείο.

Σε νέο νόμο του 1903 αναφέρεται ότι οι κοινότητες έχουν την υποχρέωση να παραχωρούν κατάλληλο διδακτήριο και να το εφοδιάζουν με τα απαραίτητα θρανία και διδακτικά όργανα, ενώ η κοινότητα είναι υποχρεωμένη να παραχωρεί δωρεάν κατοικία στο δάσκαλο. Και ενώ η φοίτηση είναι δωρεάν, οι μαθητές πληρώνουν 2 δραχμές ως εγγραφή, χαρτόσημο 0,5 δραχμών για τα ενδεικτικά και χαρτόσημο 1 δραχμής για τα απολυτήρια.

Με νέο σχέδιο νόμου του 1910, το Δημοτικό Σχολείο, που έως τώρα είχε τέσσερις ενιαύσιες τάξεις, αποκτά εξαετή κύκλο σπουδών.

Ο οικισμός Ρουσσοσπίτι

Ο οικισμός του Ρουσσοσπιτίου βρίσκεται νότια της πόλης του Ρεθύμνου, 5,5 χμ. από αυτήν, στους πρόποδες του όρους Βρύσινας.

Ο οικισμός αναφέρεται την περίοδο της Βενετοκρατίας, το 1577 από τον Fr. Barozzi και από τον Πέτρο Καστροφύλακα ως Russospiti. Το 1583 βρίσκεται να έχει 157 κατοίκους και 308 οφειλόμενες αγγαρείες. Στη φρουριακή έκθεση του 1633 αναγράφεται ότι μαζί με το χωριό Χρωμοναστήρι επανδρώνει με 5 άνδρες τη φρουριακή θέση «Μεσολιβάδι». Στην τούρκικη απογραφή του 1659, αναφέρεται ως Rusispiti με 24 σπίτια. Στην απογραφή του Νικόλαου Σταυρινίδη το 1881, φαίνεται να ανήκει στο Δήμο Χρωμοναστηρίου και να έχει 240 κατοίκους. Απ’ αυτούς, 184 κάτοικοι ήταν Χριστιανοί και 56 κάτοικοι Μουσουλμάνοι. Το 1900 υπάγεται στο Δήμο Βρυσιναίων και έχει 221 κατοίκους, εκ των οποίων οι 44 είναι Μωαμεθανοί. Στην πρώτη απογραφή μετά την ένωση με την Ελλάδα, το 1913, το Ρουσσοσπίτι αποτελεί αυτόνομη κοινότητα, ανήκουσα στην επαρχία Ρεθύμνου και έχει 372 κατοίκους. Το 1920 αποτελεί έδρα ομώνυμου αγροτικού Δήμου, με 307 κατοίκους. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, ήρθαν στον οικισμό 20 πρόσφυγες από τους 3.500 που ήρθαν σε όλο το νομό Ρεθύμνου Το 1928 γίνεται έδρα κοινότητας με 358 κατοίκους.

Το σχολείο του οικισμού.

Το Δημοτικό Σχολείο Ρουσσοσπιτίου ιδρύθηκε το 1889, ως μονοτάξιο Τριτοβάθμιο Σχολείο (είχε λιγότερους από 40 μαθητές). Πρέπει να τονιστεί ότι την περίοδο εκείνη, της Κρητικής Πολιτείας, τα Δημοτικά Σχολεία είχαν 4 τάξεις. Το 1899 μετονομάζεται σε Δευτεροβάθμιο Μονοτάξιο Δημοτικό Σχολείο, ενώ το 1901 ως Αδιαίρετο Δημοτικό Σχολείο Ρουσσοσπιτίου. Με νομοθετικό διάταγμα του 1911, το Δημοτικό Σχολείο του οικισμού ονομάζεται ανώτερο ή πλήρες Δημοτικό Σχολείο, έχει 6 τάξεις και δύο δασκάλους. Οι Μουσουλμάνοι μαθητές του οικισμού φοιτούσαν στο Μουσουλμανικό Σχολείο των Καπεδιανών. Στο Σχολείο του Ρουσσοσπιτίου φοιτούσαν και οι μαθητές από την Αγ. Ειρήνη, τους Μύλους, τη Μονή Χαλεβή και τα Μικρά Ανώγεια. Για άγνωστους λόγους, πιθανόν λόγω ολιγωρίας της κοινότητας, το σχολείο, σύμφωνα πάντα με το μαθητολόγιο, άρχισε, τουλάχιστον επίσημα, να λειτουργεί το 1902.

Μέχρι το 1910 το Σχολείο στεγαζόταν σε ιδιωτικές, μισθωμένες, κατοικίες του χωριού, ενώ εκείνη τη χρονιά αγοράστηκε ανώγεια κατοικία για να στεγαστεί το σχολείο. Το Σχολείο που υπάρχει σήμερα, θεμελιώθηκε το 1927, ενώ το 1931, ημιτελές ακόμα, στέγασε για πρώτη χρονιά τους μαθητές. Οι εργασίες αποπεράτωσής του ολοκληρώθηκαν το 1940.

Πίνακας με τους εγγρφέντες μαθητές ανά έτος. Ενώ στα πρώτα χρόνια υπάρχει μια λογική αύξηση στον αριθμό των μαθητών, κατά τα έτη 1922-23 και 1923-24 αυτός εκτοξεύεται λόγω της εγκατάστασης προσφύγων στον οικισμό.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Τα αγόρια είναι περισσσότερα από τα κορίτσια λόγω των κοινωνικών συνθηκών της εποχής.
2. Η Α' τάξη σε όλα τα σχ. έτη έχει τους περισσσότερους μαθητές.Είναι προφανές ότι οι μαθητές διακόπτουν τη φοίτησή τους με την πάροδο των χρόνων.
3. Τα πρώτα χρόνια η ποικιλλία των επαγγελμμάτων των γονέων είναι μικρή. Οι περισσότεροι είναι γεωργοί, όπως άλλωστε και στα επόμενα χρρόνιαα. Με την πάροδο, όμως των χρόνων εμφανίζοννται και άλλα επαγγέλματα κι έτσι υπάρχει ένας σχετικός πλουραλισμός.
4. Το επάγγελμα "ενοικιστής" αναφέρεται σε γονέα που διάμενει στην περιοχή της Μονής Χαλεβή, όπου, προφανώς, ενοικίαζε τα κτήματα της Μονής.
5. Συναντάται αρκετά συχνά ως επάγγελμα το "ορφανός" λόγω ττων πολών πολέμων και επαναστάσεων της εποχής.
6. Το επάγγελμα "μυλωθρός" (μυλωνάς) συναντάται από τη σστιγγμή που στο Σχολείο αρχίζουν να φοιτούν μαθητές από το χωριό Μύλοι.
7. Αναφέρεται  ως επάγγελμα "μετανάστης". Φυσιολογικό γεγονός αφού την περίοδο εκείνη είχε αρχίσει η μεετανάστευση, κυρίως, προς την Αμερική.
8. Το επάγγελμα "εισπράκτωρ" εννοεί φοροεισπράκτορα.

Πίνακες μαθητών ανά τάξη και ηλικία. Ενώ η φοίτηση ξεκινά υποχρεωτικά από το 6ο έτος της ηλικίας, αυτό δεν εφαρμόζεται στην πράξη. Παρατηρούμε ότι στην Α' τάξη φοιτούν μαθητές από 6-13 ετών! Όσο περνούν τα χρόνια η κατάσταση εξομαλύνεται σταδιακά και κατά το έτος 1911-12, οι μαθητές που φοιτούν στην Α' τάξη είναι από 6-8 ετών.