Ρέθυμνο 1900-1950 – Το Ρέθυμνο που μας κληροδότησε το σημερινό Ρέθυμνο.

Κωστή Ηλ . Παπαδάκη και μαθητών

Έκδοση 1ου Γυμνασίου Ρεθύμνου, Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.

Κάθε τόπος, μικρός ή μεγάλος, γράφει στην πορεία του χρόνου τη δική του ιστορία. Το σχολείο, ως αναπόσπαστο κομμάτι αυτού του τόπου και της κοινωνίας του, οφείλει να βοηθήσει τους μαθητές του να την εξερευνήσουν. Με τη διδασκαλία της τοπικής ιστορίας ενισχύεται σημαντικά η διδασκαλία της γενικής ιστορίας και λόγω της αμεσότητας των πηγών προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες μελέτης της σύγχρονης ιστορίας (Λεοντσίνης, 2000: 38).

Σίγουρα, αυτό είχε στο νου του ο εκλεκτός συνάδελφος και φίλος Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, που με τους μαθητές του 1ου Γυμνασίου Ρεθύμνου, στο πλαίσιο του προγράμματος της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, προσπάθησαν και πέτυχαν, πιστεύω, να φωτίσουν το σύνολο των πτυχών της Ιστορίας του Ρεθύμνου στην πρώτη πεντηκονταετία του 20ου αιώνα.

Γιατί, το πρώτο ερώτημα που πάντα οι μαθητές θέτουν στους εκπαιδευτικούς και αυτοί, πολλές φορές, αδυνατούν να απαντήσουν, είναι γιατί σπουδάζουμε και μελετάμε την Ιστορία. Σύμφωνα με τον Φ.Κ. Βώρο (1980:12,27), σπουδάζουμε, μελετάμε και διδάσκουμε την Ιστορία για να εννοήσουμε στο παρελθόν τη λειτουργία της ανθρώπινης κοινωνίας προς όλες τις κατευθύνσεις και σε όλες τις πτυχές της (κίνητρα, προθέσεις καταστάσεις, αποφάσεις, προσδοκίες, επακόλουθα). Με αυτόν τον τρόπο βοηθούμαστε να εννοήσουμε το σήμερα, να προσανατολιστούμε μέσα σε αυτό και να κατανοήσουμε τους παλμούς της δικής μας κοινωνίας με περισσή γνώση και σύνεση.

Και πρόκειται, βέβαια, όπως γράφει στην εισαγωγή του α΄ τόμου ο Κωστής Παπαδάκης, για το σπουδαιότερο κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας του Ρεθύμνου, αφού συγκεντρώνει και συγκεφαλαιώνει μέσα του πολύ σημαντικές ιστορικές στιγμές και δραματικές περιπέτειες του Έθνους, με μεγάλη και εξαιρετική απήχηση και στα πράγματα της πόλης αυτής (Κρητική Πολιτεία, περίοδος Αυτονομίας, Ρωσική κατοχή στο Ρέθυμνο, Βαλκανικοί πόλεμοι, Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος, Μικρασιάτική καταστροφή, Μάχη της Κρήτης, Β΄ παγκόσμιος πόλεμος).

Σε αυτή την κατεύθυνση κινείται και ο Γιάννης Γρυντάκης (1996: 39), δίνοντάς μας έναν ορισμό της Τοπικής Ιστορίας σύμφωνα με τον οποίο μέσα στην έννοια της Τοπικής Ιστορίας εντάσσεται οτιδήποτε αφορά έναν τόπο σε συνάρτηση πάντα με τους κατοίκους του. Όλα, δηλαδή, τα γεγονότα που συνέβησαν ή τα έργα εκείνα που δημιουργήθηκαν σ’ αυτόν ανεξαρτήτως της εντοπιότητας ή όχι των πρωταγωνιστών ή των δημιουργών τους. Όλα όσα η παράδοση μετέφερε ή η λαϊκή μούσα ύμνησε. Κάθε άψυχο ή έμψυχο μικρό ή μεγάλο σημαντικό ή ασήμαντο που επηρεάζει ή επηρέασε κάποτε τον τρόπο σκέψης, δράσης ή συμπεριφοράς των ανθρώπων, κάποια πτυχή της ζωής τους γενικότερα.

Και σε αυτό το δίτομο έργο υπάρχουν, πράγματι, όλα αυτά τα γεγονότα και οι καταστάσεις που στιγμάτισαν το Ρέθυμνο σε αυτό το ήμισυ του αιώνα: Η Κρητική Πολιτεία και η συνύπαρξη του χριστιανικού και μουσουλμανικού στοιχείου, η ανάπτυξη που έφερε η ρώσικη «κατοχή», η απλή, καθημερινή ζωή του Ρεθύμνου, μακριά από τα μεγάλα εθνικά γεγονότα, που αναμφίβολα σημάδεψαν τον τόπο και τους κατοίκους του.

Ξεχωριστά κεφάλαια αναφέρονται στην εκπαίδευση και τη μαθητική ζωή, την Εκκλησία, την Υγεία, τους Συλλόγους, τα Σωματεία και τον αθλητισμό, καθώς και το χωροταξικό σχεδιασμό της πόλης με τους δρόμους και τις πλατείες της. Ο α’ τόμος κλείνει με τους ανθρώπους που ανέδειξαν το Ρέθυμνο σε πόλη των Γραμμάτων καθώς και σε αυτούς που έκαναν την τρίτη σε μέγεθος πόλη της Κρήτης να συναγωνίζεται τους άσπονδους γείτονές της στο εμπόριο και τη βιομηχανία.

Στο β΄ τόμο, ο επιμελητής της έκδοσης «υποκύπτει» στον υποκειμενισμό της Ιστορίας και δίνει βήμα σε σύγχρονους, λόγιους συμπολίτες μας να σκιαγραφήσουν προσωπικότητες, να περιγράψουν γεγονότα και να μας μεταφέρουν στο Ρέθυμνο του χθες μέσα από τη δική τους οπτική γωνία και το δικό του μοναδικό τρόπο ο καθένας.

Είναι φανερό ότι ο Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, ξεκινώντας αυτή τη μοναδική εργασία, είχε στο νου του ότι, σπουδάζουμε την Τοπική Ιστορία και στρεφόμαστε στο παρελθόν όχι για να το ξαναζήσουμε και να μείνουμε προσκολλημένοι σε αυτό, αλλά για να το κατανοήσουμε, για να περιγράψουμε καταστάσεις και να τις εξηγήσουμε στις αμοιβαίες εξαρτήσεις τους, για να αποκαλύψουμε μηχανισμούς, για να απαλλαγούμε από καταστάσεις που επηρεάζουν αρνητικά το συλλογικό ασυνείδητο, για να διαμορφώσουμε ιστορική σκέψη και συνείδηση, για να οξύνουμε την ιστορική μας κρίση, για να εντείνουμε την ευαισθητοποίησή μας απέναντι στα προβλήματα του χτες και, μέσα από αυτά, του σήμερα. Επίσης, σπουδάζουμε την Τοπική Ιστορία για να αυξήσουμε και να βαθύνουμε τις εμπειρίες που ήδη υπάρχουν μέσα μας, για να ενισχύσουμε την προσωπική, οικογενειακή και συλλογική μνήμη και συνείδηση, κατ’ επέκταση για να ζήσουμε (Γιαννόπουλος, 1997: 172-173).

Αξίζουν θερμά συγχαρητήρια τόσο στον Κωστή Παπαδάκη όσο και στους μαθητές του 1ου Γυμνασίου, που κληροδότησαν στις επόμενες γενιές ένα τόσο σημαντικό έργο που, αναμφίβολα, θα αποτελέσει σημείο βιβλιογραφικής αναφοράς σε αυτούς που θα ασχοληθούν στο εγγύς αλλά και στο απώτερο μέλλον με την ιστορία του τόπου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΈΣ ΑΝΑΦΟΡΈΣ

Βώρος Φ.Κ. (1980). Σπουδή και διδασκαλία της Ιστορίας. Παπαδήμας. Αθήνα.

Γιαννόπουλος Γ. (1997). Δοκίμια Θεωρίας και Διδακτικής της Ιστορίας. Βιβλιογονία. Αθήνα

Γρυντάκης Γ. (1996). Το νόημα και οι πηγές της Τοπικής Ιστορίας στο Αναζητήσεις-Περιοδική έκδοση Συνδέσμου Φιλολόγων Ν. Ρεθύμνου, τ. 3-4, 39-50. Ρέθυμνο.

Λεοντσίνης Γ. (2000). Πλαίσιο θεωρητικών και μεθοδολογικών αρχών ενός προγράμματος σπουδών τοπικής ιστορίας στο Μάκεδνον, τ. 7, 35-63.