Κρήτη, ένα τρικάταρτο καράβι.

Δημήτρη Χατζηκωνσταντίνου
Ημερολόγιο 2010, Εκδόσεις Μεταίχμιο.

Με το Δημήτρη Χατζηκωνσταντίνου γνωρίστηκα το 2004, όταν, τότε, μου είχε κάνει την τιμή να του παρουσιάσω τη δεύτερη συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Terra Santa». Από την πρώτη στιγμή με εντυπωσίασε η αγάπη και το πάθος που επιδείκνυε για τη δεύτερη πατρίδα του, όπως έλεγε, την Κρήτη. Γιατί, ο Δημήτρης, μπορεί να κατάγεται από τη Λάρισα, την οποία αγαπά και τιμά θεωρεί, όμως ως πατρίδα του την Κρήτη και ο ίδιος αισθάνεται βέρος Κρητικός και επαίρεται γι αυτό.

Αυτό το «τρικάταρτο καράβι», όπως χαρακτηρίζει την Κρήτη ο μεγάλος Νίκος Καζαντζάκης, που χιλιετίες τώρα στέκει καταμεσής στη Μεσόγειο, μάγεψε το Δημήτρη Χατζηκωνσταντίνου. Λάτρεψε την Κρήτη με πάθος, σαν μια ακριβή ερωμένη και της αφιερώθηκε με όλη του την ψυχή, με όλο του το είναι. Και βέβαια, αυτός ο πρωτόγνωρος έρωτας αποτυπώνεται σε όλα τα έργα του: στο «Μονόστηλο», στο «Terra Santa», στο «Τετράδιο ονείρων».

Φαινόταν, όμως, ότι δεν ότι είχε κάνει ακόμα το χρέος του στην Ομηρική Εκατόμπολι. Δεν είχε τιμήσει όσο θα ήθελε τη Μεγαλόνησο. Γι αυτό, η πρόσκληση από τον εκδοτικό οίκο «Μεταίχμιο» να αναλάβει την επιμέλεια του ημερολογίου του 2010, με θέμα την Κρήτη, ήρθε σαν βάλσαμο στην καρδιά του. Θεώρησε ότι με αυτό τον τρόπο θα εκπλήρωνε ένα μέρος του χρέους του, προς τον τόπο που τον υποδέχτηκε και τον αγκάλιασε.

Και ο Δημήτρης δεν άφησε λεπτό να πάει χαμένο. Σαν ένας σύγχρονος περιηγητής, έβγαλε όλο το πάθος και το μεράκι του και όργωσε, στην κυριολεξία, το νησί απ’ άκρη σε άκρη για να μαζέψει όλο εκείνο το υλικό που θα του χρειαζόταν για να μπορέσει να φέρει σε πέρας αυτό το δύσκολο, ομολογουμένως, εγχείρημα.

Αλλά, αλήθεια, πόσοι τόμοι θα χρειάζονταν για να βάλεις μέσα την Κρήτη ολάκερη;

Μπορεί η Κρήτη να χωρέσει σε ένα ημερολόγιο; Θα ήταν μεγάλη ασέβεια στον τόπο, στην ιστορία του και στους ανθρώπους του, αν κανείς το πίστευε ειλικρινά αυτό. Και ο συγγραφέας, το γνώριζε. Η Κρήτη είναι μεγάλη, θεόρατη, τεράστια…Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, 19.

Με μεγάλη μαεστρία ο Δημήτρης Χατζηκωνσταντίνου, από το ογκώδες υλικό που συνέλεξε, έκανε την τελική επιλογή. Και το αποτέλεσμα τον δικαίωσε. Μπόρεσε, τελικά, να χωρέσει μέσα σε ένα τόμο, σε ένα ημερολόγιο την Κρήτη ολόκληρη! Και το ονόμασε «Πατριδογνωσία». Δασκαλίστικος τίτλος, θα πείτε πολλοί από εσάς. Γιατί, σίγουρα, τουλάχιστον στους παλιότερους, έρχονται θύμησες από τα περασμένα, από τα μαθητικά χρόνια, που το μάθημα της Πατριδογνωσίας είχε κυρίαρχη θέση στη σχολική ζωή.

Αλλά, ναι! ο τίτλος «Πατριδογνωσία» είναι αυτός που ταιριάζει στο ημερολόγιο αυτό. Γιατί αυτός ήταν ο στόχος και ο σκοπός του επιμελητή του ημερολογίου. Μέσα από τις σελίδες του να αποκτήσουμε «γνώση για την πατρίδα», την Κρήτη. Και πώς αποχτιέται αυτή η γνώση; Παρόλο που δεν είμαι τεχνοκράτης και αριθμολάτρης, πιστεύω, πως στην προκειμένη περίπτωση οι αριθμοί και τα στατιστικά λένε πολλά. Αντικατοπτρίζουν, ουσιαστικά, τόσο το σκοπό του συγγραφέα, όσο και την πολυθεματική πληρότητα του έργου.

Στο ημερολόγιο υπάρχουν:

• 308 φωτογραφίες, πολλές απ’ αυτές ανέκδοτες εκ των οποίων οι 61 ολοσέλιδες.

• 41 κείμενα που αφορούν στην Ιστορία, την Αρχαιολογία και τη Λαογραφία της Κρήτης. Κείμενα που αναδεικνύουν σημαντικές στιγμές της κρητικής Ιστορίας, του μοναδικού αρχαιολογικού πλούτου που κρύβει στα σπλάχνα της η κρητική γη και τις ιδιαιτερότητες της κρητικής παράδοσης και λαογραφίας, που κάνει την Κρήτη τόσο ξεχωριστή από την υπόλοιπη Ελλάδα.

• 14 Παροιμίες και γνωμικά, από την αρχαιότητα ως σήμερα. «Κατά το φάδι που ‘βαλες, τέτοιο πανί θα βγάλεις».109

• 21 Παραδοσιακές μαγειρικές συνταγές, ύμνος στην μεσογειακή-κρητική διατροφή. Διατροφή, που στηρίζεται κατά βάση στο ελαιόλαδο, το προϊόν για το οποίο είναι πασίγνωστη η Κρήτη και χρησιμοποιείται στο νησί από τα μινωικά χρόνια.

• 53 Βιογραφικά σημειώματα κρητικών προσωπικοτήτων, που με τη ζωή, τη δράση και το έργο τους, έκαναν την Κρήτη, ακόμα Μεγαλύτερη. Συγγραφείς, ποιητές, πολιτικοί, άνθρωποι των Γραμμάτων και των Τεχνών, αλλά και άνθρωποι που έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία της Κρήτης.

• 21 επιλεγμένες μαντινάδες, αυτό το ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο δίστιχο, που χαρακτηρίζει την Κρήτη, και τον Κρητικό. Ο Κρητικός με τη μαντινάδα θα υμνήσει τον έρωτα, θα πει για τον τόπο του, την ιστορία του αλλά θα πειράξει κιόλας. «Ο αντρειωμένος κείτεται, στον τάφο στ’ Ακρωτήρι,

κι η Κρήτη με τσι μυρωδιές, τ’ άφτει λιβανιστήρι»

• 90 ερμηνευμένες κρητικές λέξεις, «κρητικοπούλες λέξεις» όπως τις χαρακτηρίζει. Η κρητική διάλεκτος, με ρίζες από την αρχαία ελληνική γλώσσα, παραμένει μέχρι και σήμερα ζωντανή και ατόφια, σε πείσμα της επιχειρούμενης παγκοσμιοποίησης.

• 48 ποιήματα και τραγούδια, άλλα γνωστά και άλλα άγνωστα. Τραγούδια και ποιήματα που υμνούν την κρητική γη και τους ανθρώπους της, τους απελευθερωτικούς αγώνες των Κρητικών και την αγάπη τους για το νησί.

• 39 περιγραφές ενδημικών ζώων και φυτών. Η Κρήτη είναι γνωστή για την ποικιλία της χλωρίδας της. Πολλά φυτά της κρητικής γης φύονται μόνο εδώ και πράγματι, αποτελεί παράδεισο για τους βοτανολόγους.

• 16 κείμενα που αφορούν στη γεωγραφία του νησιού. Πολλά μέρη της Κρήτης, γνωστά και άγνωστα, έχουν αναφορές στο ημερολόγιο, δίνοντας στον αναγνώστη ουσιαστικές γνώσεις και πληροφορίες γι αυτά.

• 12 αποσπάσματα περιηγητικών κειμένων. Οι περιηγητές, άνθρωποι συνήθως μορφωμένοι και λάτρεις του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, ελλείψει άλλων ενημερωτικών και ειδησιογραφικών μέσων, προσπαθούσαν μέσω των κειμένων τους να μεταφέρουν στους κατοίκους της Ευρώπης την κοινωνική ζωή, άλλά και ιστορικά στοιχεία της τουρκοκρατούμενης Κρήτης. Πολυμελείς περιηγητικές αποστολές αποτελούμενες από σχεδιαστές, φροντιστές, και δραγουμάνους, περιέτρεξαν απ’ άκρη σ’ άκρη όχι μόνο την Κρήτη, αλλά και ολόκληρη την Ελλάδα, αφήνοντας στις νεότερες γενιές και ειδικά στους ιστορικούς ερευνητές, ένα ιστορικό και πολιτιστικό θησαυρό ανεκτίμητης αξίας.

• 12 παραδοσιακά επαγγέλματα που τείνουν να εξαφανιστούν, ακολουθώντας κι αυτά, την οδό της εκβιομηχάνισης και της απρόσωπης τεχνολογίας.

• 60 μαντιναδολόγοι και οργανοπαίχτες, οι πιο γνωστοί του νησιού. Οι πρώτοι με τις μαντινάδες τους και οι δεύτεροι με τη λύρα ή το βιολί και το λαούτο, ανέδειξαν την κρητική παραδοσιακή μουσική.

• 22 αναφορές σε Φαράγγια, Πεζοπορικές διαδρομές και ορεινά καταφύγια. Το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4, από την Πελοπόννησο, συνεχίζει και διατρέχει την Κρήτη απ’ άκρη σ΄ άκρη, αναδεικνύοντας το μοναδικό κρητικό τοπίο.

• 17 κρητικοί χοροί, από τους πιο γνωστούς μέχρι και τους τελείως άγνωστους, που αναδεικνύουν την κρητική λεβεντιά και τον αδάμαστο και ανυπόταχτο χαρακτήρα του Κρητικού.

• 24 Οινοποιεία που υπάρχουν και στους 4 νομούς της Κρήτης. Εκτός από το λάδι, η Κρήτη φημίζεται και για το ξεχωριστό κρασί της. Μάλιστα, την εποχή της Βενετοκρατίας, η κρητική μαλβάζια, αποτελούσε ένα από τα κυριότερα εξαγωγικά προϊόντα του νησιού.

• και τέλος, 32 κείμενα, μικρότερα και μεγαλύτερα, που αφορούν έθιμα, μαρτυρίες, προλήψεις, γιατροσόφια, κρητικούς Αγίους και πολλά πολλά άλλα.

Το ημερολόγιο των 300 σελίδων κλείνει με το «Χρονολόγιο της Κρήτης», όπου ο επιμελητής του παραθέτει, λεπτομερέστατα, τα σημαντικότερα στοιχεία και γεγονότα από όλες τις ιστορικές περιόδους της Κρήτης, αρχίζοντας από την παλαιολιθική εποχή για να καταλήξει στο σήμερα.

Αυτό, όμως, που προσδίδει ιδιαιτερότητα στο ημερολόγιο είναι ο τρόπος που επιλέγει ο Δημήτρης Χατζηκωνσταντίνου να παρουσιάσει την Κρήτη, τους ανθρώπους της, τις στιγμές της ιστορία της, την καθημερινότητά της. Αυτό το επιτυγχάνει μέσα από αποσπάσματα 50 λογοτεχνικών κειμένων, προσεκτικά επιλεγμένων, που κυριαρχούν στο ημερολόγιο. Από τις σελίδες του παρελαύνουν οι μεγαλύτεροι κρητικοί και όχι μόνο, πεζογράφοι και λογοτέχνες, που με την πένα τους και με μια άλλη ματιά, παρουσιάζουν μια διαφορετική Κρήτη, τη δική τους Κρήτη, όπως αυτοί την είδαν, τη φαντάστηκαν, την αγάπησαν, τη λάτρεψαν…(Νίκος Καζαντζάκης, Αναφορά στο Γκρέκο, 115).

Ο Ακαδημαϊκός Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, που με γλαφυρότητα και μοναδικές εικόνες, δίνει μια άλλη διάσταση στην κρητική φύση, στο κρητικό τοπίο.

Ο μεγάλος Νίκος Καζαντζάκης, ο αιρετικός Κρητικός, ο πιο πολυδιαβασμένος και πολυμεταφρασμένος Έλληνας, ο καλύτερος πρεσβευτής του νησιού, που έκανε γνωστή την Κρήτη και τους ανθρώπους της στην εσχατιά της γης, έχει δεσπόζουσα θέση στο ημερολόγιο.

Ο Βιαννίτης δάσκαλος Ιωάννης Κονδυλάκης, με την πρώτη αγάπη. Η Λιλίκα Νάκου, με την κυρία Ντορεμί. Η Ρέα Γαλανάκη με τον Αιώνα των Λαβυρίνθων. Η Μάρω Βαμβουνάκη, η Κλαίρη Μιτσοτάκη, η Διευθύντρια της Εθνικής πινακοθήκης, Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, η Αλκυόνη Παπαδάκη, η Αγγέλα Καστρινάκη, ο μεγάλος μας μουσικοσυνθέτης Μίκης Θεοδωράκης, η Έλλη Αλεξίου, η Ιωάννα Καρυστιάνη, η Μάρω Δούκα, ο Μίμης Ανδρουλάκης. Και βέβαια, ο δικός μας, ο Ρεθεμνιώτης, ο Παντελής Πρεβελάκης, με το χρονικό μιας πολιτείας, το χρονικό του Ρεθύμνου, της πόλης των γραμμάτων, της πόλη που τον γέννησε και τον ανέδειξε σαν μια από τις κορυφαίες μορφές της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Παντελής Πρεβελάκης 159.

Όσον αφορά στην ταξινόμηση και την παρουσίαση του υλικού, ο Δημήτρης Χατζηκωνσταντίνου, δεν έπεσε στην παγίδα να παρουσιάσει κάθε νομό ξεχωριστά. Είδε την Κρήτη σαν ένα σύνολο, σαν μια ενότητα, όπως ακριβώς είναι και στην πραγματικότητα. Έτσι, τα θέματα παρουσιάζονται διάσπαρτα και το ένα διαδέχεται το άλλο, δημιουργώντας στον αναγνώστη μια ευκολία στην ανάγνωση. Το ημερολόγιο δεν έχει αρχή, μέση και τέλος. Κάθε του σελίδα διατηρεί την αυτονομία της, κάνοντας εύπεπτη την ανάγνωση και την περιήγηση σε αυτό. Θα τολμούσα να πω, ότι αποτελεί ένα είδος μοντέρνου «καζαμία», όσον αφορά την πολυθεματικότητα που το διακρίνει.

Αυτή η πολυθεματικότητα, όμως και η πολυσυλλεκτικότητα του ημερολογίου αντικατοπτρίζει και τον κόπο του επιμελητή να μαζέψει, να επιλέξει και τέλος να μας παρουσιάσει αυτό το μοναδικό ημερολόγιο, που σίγουρα θα παραμείνει χρηστικό και χρήσιμο στον κάτοχό του και μετά το τέλος των 365 ημερών του νέου έτους που θα υποδεχθούμε σε λίγες μέρες.