Μια άγνωστη απεικόνιση της Φορτέτζας του Ρεθύμνου

 

Ένα άγνωστο ντοκουμέντο που αφορά στην Κρήτη και στο Ρέθυμνο έφερε στο φως ο αγαπητός φίλος και ερευνητής Νίκος Λίτινας. Πρόκειται για ένα φύλο της ιταλικής εφημερίδας Il Giornale illustrato, του Νοεμβρίου του 1866, που ασχολείται με την μεγάλη επανάσταση που εκείνη την περίοδο είχε συνταράξει την Κρήτη.

Στο σώμα του κειμένου της εφημερίδας παρουσιάζεται και μια άγνωστη , έως τώρα, ξυλογραφία που απεικονίζει τη Φορτέτζα του Ρεθύμνου, η οποία παρουσιάζει αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία προς ανάλυση.

Κατ’ αρχήν δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι πρόκειται για απεικόνιση του Ρεθύμνου, αφού αυτό αναγράφεται ευκρινέστατα στη βάση του έργου: «CITTA DELLA DI RETIMO…». Επίσης δεν γνωρίζουμε αν ο καλλιτέχνης, που υπογράφει ως P. DEBAR, στην κάτω δεξιά γωνία του έργου, έχει επισκεφθεί ποτέ το Ρέθυμνο, ή πρόκειται για μια φανταστική απεικόνιση, όπως, άλλωστε, συνέβαινε στις περισσότερες περιπτώσεις των ευρωπαϊκών εφημερίδων και περιοδικών που κάλυπταν τα ευρωπαϊκά γεγονότα εκείνης της εποχής.

 Ο καλλιτέχνης «βρίσκεται» στις βόρειες υπώρειες του λόφου της Φορτέτζας, εκεί που σήμερα υπάρχει ο περιφερειακός δρόμος και συγκεκριμένα στο λεγόμενο «πέταλο» του περιφερειακού. Ένα άνετο, φαρδύ, χωμάτινο μονοπάτι διατρέχει όλο το μήκος ανάμεσα στη θάλασσα και τα τείχη του κάστρου. Η ενδημική χλωρίδα είναι οργιώδης, με τους φοίνικες του Θεόφραστου (Phoenix theophrastii) να κυριαρχούν στο τοπίο. Διακρίνονται, ακόμα, με ευκρίνεια, ανάμεσα στους άλλους θάμνους αθάνατοι (Agave americana) όπως και φραγκοσυκιές (Opuntia ficus-indica), φυτά που και σήμερα κυριαρχούν περιμετρικά του κάστρου.

Δύο γυναίκες, με κρητικές, πιθανότατα, ενδυμασίες συζητούν στη μέση του μονοπατιού, κρατώντας στο κεφάλι τους, μια στάμνα με νερό η μία και ένα ξύλινο, ορθογώνιο, δίσκο με αγαθά η άλλη.

Τα τείχη του κάστρου παρουσιάζονται σχετικά χαμηλά, με έναν κυλινδρικό πύργο να κυριαρχεί, που καμιά σχέση δεν έχει με το προμαχωνικό αρχιτεκτονικό σύστημα της Φορτέτζας. Στο σημείο εκείνο, βρίσκεται, κανονικά η αιχμή του Αγίου Σώζοντος, ενώ, όσον αφορά στο κτήριο που δεσπόζει μέσα στο κάστρο, θα μπορούσε να είναι η Κατοικία των Συμβούλων, που την περίοδο της Τουρκοκρατίας είχε δοθεί ως κατοικία σε κάποιον μουσουλμάνο αξιωματούχο. Δεν μπορεί, όμως, να είναι αυτή, αφού από εκείνο το σημείο δεν υπάρχει οπτική επαφή με τα ανατολικά προάστια του Ρεθύμνου (πιθανόν τα Περιβόλια) ούτε με τις κορφές του Ψηλορείτη, που και τα δυο απεικονίζονται στην ξυλογραφία.

Καταλήγουμε, λοιπόν, στο συμπέρασμα ότι ο καλλιτέχνης είχε κάποιες σημαντικές προφορικές περιγραφές για την γεωμορφολογία του Ρεθύμνου, αλλά δεν δημιούργησε το σχέδιο με δική του φυσική παρουσία, αλλά «καλλιτεχνική αδεία», όπως συνέβαινε στις περισσότερες των περιπτώσεων.