Μια διαφορετική απεικόνιση της πολιορκίας του Αρκαδίου

 

Μια παράξενη φωτογραφία αλίευσα τις προηγούμενες ημέρες από το διαδίκτυο. Την είχε δημοσιεύσει ο συλλέκτης από το Ηράκλειο, με ρεθεμνιώτικη καταγωγή, Ευστάθιος Σπαντιδάκης. Σαν λεζάντα είχε βάλει «Πολιορκία του Αρκαδίου».

Παρατήρησα με προσοχή τη φωτογραφία, η οποία σε τίποτα δεν θύμιζε τις γνωστές απεικονίσεις της πολιορκίας της Μονής, αφού έλειπε και η λεζάντα της έκδοσης. Σε επικοινωνία μου με τον κ. Σπαντιδάκη, μου έστειλε ολόκληρη τη φωτογραφία, που στο κάτω μέρος της, ξεκάθαρα, αναφέρει ότι πρόκειται για την πολιορκία της Μονής Αρκαδίου: THE WAR IN CRETE-THE ATTACK ON THE MONASTERY OF ARKADI.

Η συγκεκριμένη γκραβούρα είχε δημοσιευτεί τον Φεβρουάριο του 1867, τρεις περίπου μήνες μετά το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, στο εβδομαδιαίο πολιτικό περιοδικό της Νέας Υόρκης HARPRE’S WEEKLY, A Journal of Civilization. Το συγκεκριμένο περιοδικό, με εκδότες τους Αδελφούς Harper, ξεκίνησε να εκδίδεται το 1857 στη Νέα Υόρκη, στα πρότυπα του επιτυχημένου The Illustrated London News, του πρώτου εικονογραφημένου ειδησιογραφικού περιοδικού στον κόσμο.

Οι αδελφοί Harper, εκδότες του περιοδικού.

Η θεματολογία του Harper’s Weekly, αφορούσε κυρίως τον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο, χωρίς, όμως, να λείπουν και άλλες ειδήσεις και κείμενα από άλλα μέρη του κόσμου. Ένας από τους σημαντικότερους αρθρογράφους του ήταν ο μεγάλος Άγγλος μυθιστοριογράφος της εποχής, Charles Dickens. Σε σύντομο χρονικό διάστημα το περιοδικό έφτασε να πουλάει 200 χιλιάδες φύλλα σε κάθε έκδοσή.

Θα πρέπει σε αυτό το σημείο να εξηγήσουμε και να δικαιολογήσουμε την μεγάλη απήχηση που είχαν τέτοιου είδους εικονογραφημένα περιοδικά, αφού λειτουργούσαν δίκην ανταποκρίσεων, σε μια εποχή που η εικόνα απουσίαζε και τα νέα, ιδίως τα παγκόσμια, έφταναν στον αναγνώστη με μεγάλη καθυστέρηση. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, ειδικά αν ο σκιτσογράφος-ζωγράφος, δεν ήταν αυτόπτης μάρτυρας του γεγονότος, πράγμα πολύ σπάνιο, δημιουργούσε φανταστικές απεικονίσεις, στηριζόμενος σε αυτά που είχε ακούσει ή είχε διαβάσει.

Ένα από τα εξώφυλλα του περιοδικού.

Ειδικά για την κρητική επανάσταση του 1866-1869, είχε δημιουργηθεί ένα παγκόσμιο φιλελληνικό ρεύμα, που στην περίπτωση της Αμερικής είχε κύριο και σημαντικότερο εκφραστή του τον αμερικανό γιατρό Samuel Howe. Σε αυτό το φιλελληνικό ρεύμα, διαδραμάτισαν κορυφαίο ρόλο τα περιοδικά έντυπα της εποχής, όπως στην περίπτωσή μας το Harper’s Weekly.

Η συντηρητική χριστιανική Ευρώπη, αλλά και η αμερικανική κοινωνία, που μόλις είχε εξέλθει από τον καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο, που σαν θετικό αποτέλεσμα είχε την κατάργηση της δουλείας, δεν μπορούσαν παρά να δουν με θετική ματιά και συμπάθεια την επανάσταση των χριστιανών της Κρήτης για την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού. Ειδικά η πολιορκία της Μονής Αρκαδίου, ενός χριστιανικού συμβόλου, από αλλόθρησκους, δεν μπορούσε να αφήσει αδιάφορες τις απανταχού χριστιανικές κοινωνίες και τους απλούς ανθρώπους που δεν συμμετείχαν στα γεωπολιτικά πολιτικά παιχνίδια της εποχής.

Σε αυτή τη λογική κινείται και ο ζωγράφος του Harper’s Weekly που φιλοτέχνησε τη συγκεκριμένη φανταστική απεικόνιση της πολιορκίας της Μονής Αρκαδίου από τους Τούρκους τον Νοέμβριο του 1866. Αναμφίβολα ο καλλιτέχνης δεν είχε καμία επίγνωση του χώρου της Μονής Αρκαδίου. Αντίθετα, φαίνεται ξεκάθαρα ότι με την αποτύπωσή του προσπαθεί να κάνει επίκληση στο συναίσθημα κα να δημιουργήσει την ανάλογη ψυχική φόρτιση στον αναγνώστη του περιοδικού, αφού στην εικόνα κυρίαρχη θέση έχουν οι άνθρωποι και η έκφραση των προσώπων που προδίδουν ένταση και αγωνία.

Η εικόνα χωρίζεται σε δύο μέρη. Σε δεύτερο πλάνο, στο βάθος, με τις πλάτες γυρισμένες, διακρίνονται οι υπερασπιστές της Μονής που από τρία ανοιχτά παράθυρα πυροβολούν εναντίον των πολιορκητών. Σε πρώτο πλάνο παρουσιάζεται μια ομάδα, άοπλων ανθρώπων που προσπαθεί απελπισμένα να κρατήσει την πόρτα του μοναστηριού κλειστή, ενώ απ’ έξω προσπαθούν να εισβάλλουν οι Τούρκοι. Κυρίαρχη είναι η γυναικεία φιγούρα που με όλη της τη δύναμη, που της δίνει η απελπισία της στιγμής, τραβάει το σχοινί για να αποτρέψει την είσοδο των Μουσουλμάνων, ενώ ένας κορμός στην ξύλινη πόρτα φαίνεται ότι δεν θα αντέξει για πολύ. Μια γυναίκα, με το μωρό στην αγκαλιά, έχει στραμμένο, με δέος και φόβο, το βλέμμα της στην πόρτα που είναι έτοιμη να πέσει κάτω.  Στον τοίχο, γυναικόπαιδα, έχουν παραιτηθεί και περιμένουν το μοιραίο. Δύο ιερωμένοι, με τον σταυρό στο χέρι, αναμένουν κι αυτοί τη μοιραία κατάληξη. Ο ένας μόνο κρατάει σπαθί στο χέρι. Ειρωνεία στα στίφη των πάνοπλων που βρίσκονται απ’ έξω. Ό άλλος ιερωμένος, με μια δάδα στο χέρι, είναι έτοιμος να βάλει φωτιά στο βαρέλι με το μπαρούτι που διακρίνεται στην κάτω γωνία της εικόνας.

Σίγουρα, μια δυνατή δραματική σκηνή, με πολλά μια βαθιά νοήματα, που δεν θα μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητο κανέναν Αμερικάνο που είχε βιώσει πριν λίγο διάστημα τις φρικαλεότητες του δικού τους πολέμου.