Πλήρες χρονολόγιο της δεκαετούς επανάστασης των Κρητών (1821-1830)

 

Το παρακάτω χρονολόγιο συντάχθηκε με βάση τις διαθέσιμες ιστορικές πηγές. Περιλαμβάνει τα σημαντικότερα, κατά τον συγγραφέα, ιστορικά και πολιτικά γεγονότα της 10ετούς επανάστασης των Κρητών. Είναι λογικό να υπάρχουν διαφοροποιήσεις στις ημερομηνίες των διάφορων γεγονότων, αφού και οι ίδιοι οι ιστοριογράφοι των συμβάντων έχουν διαφορετική χρονολογική άποψη και εκτίμηση γι αυτά.

1821

14 Μαρτίου: Οι Κρήτες μαθαίνουν για την έκρηξη της επανάστασης στη Μολδοβλαχία. Πηγαίνοντας για την αγορά όπλων στην Κωνσταντινούπολη γίνονται μάρτυρες των αντιποίνων των Τούρκων εναντίον των χριστιανών με αφορμή την επανάσταση. Επιστρέφοντας στην Κρήτη ανακοινώνουν στους Σφακιανούς τα γεγονότα.

7 Απριλίου: Πρώτη Σύσκεψη των Σφακιανών Προκρίτων στα Γλυκά Νερά την Μ. Πέμπτη, που αποφασίζουν να καλέσουν τους Προκρίτους των Επαρχιών σε Συνέλευση.

18 Απριλίου: Γενική Συνέλευση Σφακιανών στο Λουτρό. Πρώτες αποφάσεις για την επανάσταση. Έχει περάσει το Πάσχα κι έχουν καταλαγιάσει τα τοπικά πάθη και αντιπαλότητες.

17 Μαΐου: Απαγχονισμός στην πλατεία της Σπλάντζιας στα Χανία του Επισκόπου Κισάμου Μελχισεδέκ Δεσποτάκη και του δασκάλου Καλλίνικου Βεροιαίου από τον άτακτο μουσουλμανικό όχλο.

24 Μαΐου: Ο Αμπαδιώτης Ισμαήλ Αγά Κουντούρης φτάνει στη Μονή του Πρέβελη για να συλλάβει τον Ηγούμενο Μελχισεδέκ Τσουδερό. Έχει γίνει γνωστό ότι είναι μέλος της Φιλικής Εταιρείας από το ημερολόγιο του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’ που βρέθηκε μετά τον απαγχονισμό του.

25 Μαΐου: Ο Μελχισεδέκ Τσουδερός πληροφορείται το σχέδιο του Κουντούρη. Δραπετεύει από τη Μονή και με 150 οπλισμένους συντοπίτες του καταφεύγει στο ύψωμα Κουρκουλός του Ροδακίνου που υψώνει την πρώτη σημαία της επανάστασης στον.

26 Μαΐου: Πρώτες αψιμαχίες Σφακιανών με τους άντρες του Ισμαήλ Αγά Κουντούρη στον Τσιλίβδικα, χειμαδιό της Μονής Πρέβελη, που οι μουσουλμάνοι προσπαθούν να κλέψουν τα κοπάδια της Μονής.

29 Μαΐου: Γενική Συνέλευση των Κρητών οπλαρχηγών και απόφαση κήρυξη της επανάστασης στην Κρήτη, στη Μονή Θυμιανής στα Σφακιά. Ορίστηκε εξαμελής επιτροπή του αγώνα με την επωνυμία «Καγκελαρία των Σφακίων». Έγινε έρανος για τα πρώτα έξοδα του αγώνα και ορίτηκαν οπλαρχηγοί ανά επαρχία.

14 Ιουνίου: 1^η νικηφόρα μάχη των Κρητικών στο χωριό Λούλο Χανίων. 20 Τούρκοι νεκροί και μόλις ένας Κρητικός.

15 Ιουνίου: Νικηφόρα μάχη των Κρητικών στους Λάκκους Κυδωνίας με 60 νεκρούς μουσουλμάνους.

·         Σφαγή 300 αμάχων χριστιανών στα Χανιά. Φυλάκιση Επισκόπου Κυδωνίας και Αποκορώνου Καλλίνικου Σαρπάκη και των Ηγουμένων των Μονών Γωνιάς και Γουβερνέτου. 

16 Ιουνίου: Νικηφόρα μάχη των Κρητών στον Αη Γιάννη τον Καμμένο Ρεθύμνου. Θάνατος του Ισμαήλ Αγά Κουντούρη.

·         Σφαγές αμάχων στο Ρέθυμνο. Φυλάκιση Επισκόπου Ρεθύμνου Γεράσιμου Περδικάρη.

17 Ιουνίου: Νικηφόρα μάχη των χριστιανών στο Σπήλι Αγίου Βασιλείου. Σύλληψη και θανάτωση του Ντελή Μουσταφά.

19 Ιουνίου: Ο Α. Πρωτοπαπαδάκης καταλαμβάνει το φρούριο του Αλμυρού στα Χανιά.

22 Ιουνίου: Μάχη της Τσιβαράς Χανίων με 350 νεκρούς μουσουλμάνους και μόλις δύο χριστιανούς.

23 Ιουνίου: Νίκη των επαναστατών στον Γερόλακκο και στη Μαλάξα Χανίων με 100 Τούρκους νεκρούς.

24 Ιουνίου: «Ο Μεγάλος Αρπεντές» στο Ηράκλειο. 800 χριστιανοί του Ηρακλείου σφαγιάστηκαν. Ανάμεσά τους ο Μητροπολίτης Κρήτης Γεράσιμος Παρδάλης και οι Επίσκοποι Κνωσσού Νεόφυτος Φυντικάκης, Χερσονήσου Ιωακείμ, Λάμπης Ιερόθεος και Σητείας Ζαχαρίας, θανατώθηκαν μέσα στον ναό του Αγίου Μηνά. 

27 Ιουνίου: Σφαγή 300 Σητειακών από τον αρχιγενίτσαρο Αφεντάκη στους Τουτρούλους.

28 Ιουνίου: Νικηφόρα μάχη των Κρητικών εναντίον των Αμπαδιωτών του Αμαρίου στο Βαθιακό. 100 μουσουλμάνοι νεκροί, ανάμεσά τους και ο αρχηγός τους Δελημουσταφάς.

3 Ιουλίου: Εκστρατευτικό σώμα 1.500 Τούρκων ξεκινά από το Ρέθυμνο προς τα Σφακιά. Στο χωριό Γάλλος τους σταματούν ο Πέτρος Μανουσέλης με τον Γεώργιο Δεληγιαννάκη. Η μάχη διήρκεσε τρεις ημέρες, με 100 νεκρούς μουσουλμάνους και 9 Κρητικούς, αναγκάζοντας τους Τούρκους να επιστρέψουν πίσω.

5 Ιουλίου: Εκστρατευτικό σώμα 8.000 Τούρκων υπό τον Λατίφ πασά των Χανιών κινείται εναντίον των Σφακίων. Μάχη στους Κάμπους Χανίων με 500 μουσουλμάνους νεκρούς, ενώ πολλά λάφυρα πέφτουν στα χέρια των επαναστατών.

15 Ιουλίου: Πρώτη μεγάλη εκστρατεία των Τούρκων του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου, με 12.000 στρατιώτες, με επικεφαλής τον Καούνη, εναντίον των Σφακίων, μέσω της επαρχίας Αγίου Βασιλείου. Πάνω από 2.000 νεκρούς άφησαν οι Τούρκοι σε αυτή την αποτυχημένη εκστρατεία στα στενά του Κατρέ, ενώ οι Κρητικοί μόνο επτά. Πολλά λάφυρα και όπλα έπεσαν στα χέρια των επαναστατών.

20 Ιουλίου: Εκστρατευτικό σώμα 960 Τούρκων από το Ηράκλειο, με επικεφαλής τον Ομέρ Εφέντη, που προσέτρεξε προς βοήθεια του προηγούμενου σώματος, έπαθε ολοκληρωτική καταστροφή στου Ασκύφου στα Σφακιά, αφού σκοτώθηκαν όλοι.

28 Ιουλίου: Δεύτερη μεγάλη εκστρατεία των Τούρκων με 15.000 στρατό με επικεφαλής τον Οσμάν πασά του Ρεθύμνου, εναντίον των Σφακίων, μέσω του Αποκόρωνα. Εκεί ενώθηκαν με τους Τούρκους των Χανίων, με συνολικό αριθμό 25.000 στρατιωτών. Η εκστρατεία κράτησε έναν μήνα, με ολοκληρωτική καταστροφή των χωριών των Σφακίων. Τεράστιες οι απώλειες των Τούρκων αλλά και αμάχων Κρητικών.

25 Οκτωβρίου: Άφιξη του Μιχαήλ Κομνηνού Αφεντούλιεφ στο Λουτρό ως Αρχιστρατήγου και Διοικητή της Κρήτης, διορισμένου από την ελληνική Διοίκηση, μετά από επιστολή των Κρητικών που ζητούσαν Γενικό αρχηγό για την Κρήτη. Πολιτική οργάνωση της επανάστασης.

6 Δεκεμβρίου: Θάνατος του Πεντακοσίαρχου Γεωργίου Δασκαλάκη (Τσελεπή), εγγονού του Δασκαλογιάννη, σε μάχη στο Σέλινο Χανίων.

 

1822

16 Ιανουαρίου: Ο Γενίτσαρος Γετιμαλής καταλαμβάνει τη Μονή Αρκαδίου με 70 άνδρες. Οι επαναστάτες ανακαταλαμβάνουν το μοναστήρι σκοτώνοντας τον Γετιμαλή και όλους τους Τούρκους, αλλά σκοτώθηκε ο Ιωάννης Δεληγιαννάκης.

25 Ιανουαρίου: Ο Ρεθεμνιώτης Γενίτσαρος Γλυμιδαλής, για να εκδικηθεί τον θάνατο του Γετιμαλή, εκστρατεύει με 2.000 Τούρκους εναντίον των επαναστατών. Σε φονική μάχη στα Ακόνια, κοντά στο Ρουσσοσπίτι Ρεθύμνου ηττώνται οι Τούρκοι, χάνοντας 100 άντρες και τον Γλυμιδαλή, ενώ οι Κρητικοί είχαν 14 απώλειες.

3 Φεβρουαρίου: Μάχη στον Μπιριτσί Κουλέ, έξω από τα τείχη του Ρεθύμνου. Οι επαναστάτες καταλαμβάνουν τον πύργο, το τελευταίο προπύργιο πριν από την πόλη. Κινδύνεψε ο Οσμάν πασάς του Ρεθύμνου. Σκοτώθηκαν 30 επαναστάτες ενώ οι Τούρκοι είχαν πολλαπλάσιες απώλειες.

9 Φεβρουαρίου: Εκστρατευτικό σώμα από 4.000 Τούρκους ξεκινά από το Ηράκλειο και μέσα από το Αμάρι θα περνούσε στο Ρέθυμνο και από εκεί στα Σφακιά για να καταπνίξει την επανάσταση με τη βοήθεια άλλων τούρκικων σωμάτων από Ρέθυμνο και Χανιά. Στο χωριό Μοναστηράκι Αμαρίου τους αντιμετώπισαν 2.000 επαναστάτες με αρχηγούς τον Τσουδερό και τον Βουρδουμπά. Η εμφύλια διαμάχη και η δολοφονία του Αντώνη Μελιδόνη από τον Βουρδουμπά δημιούργησε τριγμούς στους επαναστάτες, δίνοντας την ευκαιρία στους Τούρκους να γίνουν κυρίαρχοι του Αμαρίου.

6 Μαρτίου: Οι επαναστάτες καταλαμβάνουν το Τυμπάκι.

20 Μαρτίου: Αποβιβάζεται στο Λουτρό ο φιλέλληνας Γάλλος αξιωματικός Βαλέστρα, με μερικούς αξιωματικούς και στρατιώτες.

Απρίλιος: Αποτυχημένες προσπάθειες των επαναστατών να καταλάβουν την επαρχία Σελίνου. Θάνατος του αρχηγού του Σελίνου Νικηφόρου Χατζιδάκη. Πολυήμερη μάχη έξω από τα τείχη των Χανίων, στην περιοχή του Κλαδισού, με μεγάλες απώλειες για τους Τούρκους.

13 Απριλίου: Μάχη στο «Κακό ρυάκι» στις Μέλαμπες. Ο αγά Χάνιαλης, με 2.000 στρατιώτες, ξεκινώντας από το Ηράκλειο, μέσω της Μεσαράς, πλησιάζει στις Μέλαμπες για να λεηλατήσει το χωριό. Οι Μελαμπιανοί, άοπλοι στην πλειονότητά τους, περιμένουν βράδυ τους Τούρκους στην περιοχή Κακό Ρυάκι. Με πέτρες και ξύλα σκοτώνουν 1.400 Τούρκους ενώ οι χριστιανοί έχουν 120 νεκρούς. 

15 Απριλίου: Αποτυχημένη κατάληψη του Ρεθύμνου από τον Βαλέστρα που βρίσκει φρικτό θάνατο. Η αποτυχία της κατάληψης οφείλεται στη ζηλοφθονία του Αφεντούλιεφ απέναντι στον Βαλέστρα. Ο Πέτρος Σκυλίτσης Ομηρίδης φτάνει στην Κρήτη ως απεσταλμένος της Κεντρικής Διοίκησης της Ελλάδας, με σκοπό να οργανώσει πολιτικά την επαναστατημένη Κρήτη.

26 Απριλίου: Πολιορκία του πύργου των Κερίμηδων στην Επισκοπή Μυλοποτάμου. Μάχη στον Σκλαβόκαμπο Ανωγείων με 100 Τούρκους νεκρούς που είχαν προστρέξει για βοήθεια στον πύργο των Κερίμηδων. Παράδοση των πολιορκημένων Κερίμηδων. 500 τουφέκια στα χέρια των Μυλοποταμιτών επαναστατών.

2 Μαΐου: Δολοφονία του Μικρασιάτη οπλαρχηγού Αλέξιου Μαυροθαλασσίτη από στρατιώτη του, στο Αμάρι, επειδή τον επέπληξε.

12 Μαΐου: Κατάληψη του Πύργου των Κουνουπιδιανών, τον οποίο οι επαναστάτες γκρέμισαν.

21 Μαΐου: Ψήφιση του προσωρινού Οργανισμού της Κρήτης από τους πληρεξούσιους στους Αρμένους Χανίων, με τίτλο «Προσωρινή Πολιτεία της Νήσου Κρήτης». Ο Αφεντούλιεφ παίρνει τον τίτλο «Γενικός Έπαρχος».

28 Μαΐου: Άφιξη του Αιγυπτιακού στόλου, υπό τον Χασάν Πασά, γαμπρού του Μωχάμετ Άλυ, με 114-124 καράβια στον κόλπο της Σούδας. Από αυτά 30-40 ήταν πολεμικά και 84 φορτηγά, με τροφές και πολεμοφόδια. Μετέφεραν 10.000 στρατιώτες και 500 ιππείς.

30 Μαΐου: Επίθεση των επαναστατών στο πρόχειρο στρατόπεδο των Αιγυπτίων στις Αλυκιές. Οι Κρητικοί αιφνιδιάζουν τους Αιγυπτίους πιάνοντάς τους στον ύπνο. Οι Αιγύπτιοι είχαν πάνω από 300 νεκρούς, ενώ οι επαναστάτες λαφυραγώγησαν 500 τουφέκια.

13 Ιουνίου: Οι επαναστάτες χτυπούν τον ενωμένο τουρκοαιγυπτιακό στρατό στη Μαλάξα. Οι Μουσουλμάνοι έχουν 200 νεκρούς και οι χριστιανοί 40.

5 Ιουλίου: 2.000 Τούρκοι, με εντολή του Σερίφ πασά του Ηρακλείου επιτίθενται στα Ανώγεια που τα βρίσκουν ανυπεράσπιστα. Οι Ανωγειανοί λείπουν σε μάχες στη Μεσαρά, ενώ τα γυναικόπαιδα έχουν εγκαταλείψει το χωριό. Οι Τούρκοι τα καταστρέφουν ολοκληρωτικά.

14 Ιουλίου: Η Κρήτη στέλνει τους Ιωάννη Μικέλη, Πέτρο Ομηρίδη και Αθανάσιο Αρχιμανδρίτη ως «παραστάτες» αντιπροσώπους, στην Πανελλήνια Βουλή.

15 Ιουλίου: Απαγχονισμός του Επισκόπου Ρεθύμνης Γεράσιμου Περδικάρη στον Πλάτανο της αγοράς στο Μεϊντάνι.

18 Ιουλίου: Νικηφόρα μάχη των Κρητικών εναντίον Τουρκαλβανών του Σερίφ πασά στον Κρουσώνα. Οι επαναστάτες παρέσυραν τους αντιπάλους τους μέσα στο χωριό και τους πολιόρκησαν μέσα στην εκκλησία που είχαν καταφύγει. Κανείς από τους 380 μουσουλμάνους δεν γλίτωσε, ενώ οι Κρητικοί είχαν 25 απώλειες.

20 Ιουλίου: Οι επαναστάτες ανακαταλμβάνουν τη Μαλάξα που ένωνε τις επαρχίες Κυδωνίας και Αποκωρόνου.

25 Ιουλίου: Νικηφόρα μάχη των Κρητικών στη Μεσαρά. Οι Τούρκοι άφησαν 100 νεκρούς, αλλά στα χέρια των επαναστατών, με επικεφαλής τον Κουρμούλη, έπεσαν πολλά λάφυρα, τα περισσότερα ίσως από κάθε μάχη: 600 τουφέκια, 100 φορτία με πολεμοφόδια και γεννήματα, 800 μουλάρια, πρόβατα και βόδια. 

1-6 Αυγούστου: Καταστροφική επιδρομή του Χασάν πασά στα χωριά γύρω από τους Λάκκους και το Θέρισσο, καίγοντας και καταστρέφοντας τα πάντα στο διάβα του. Οι επαναστάτες προτίμησαν την τακτική του κλεφτοπολέμου. Σε αυτές τις ημέρες οι Αιγύπτιοι έχασαν 500 άντρες ενώ οι Κρητικοί περίπου 60.

30-31 Αυγούστου: Οι επαναστάτες αναγκάζουν τον Χασάν πασά, ο οποίος επέστρεφε από τον Αποκόρωνα με προορισμό το Ηράκλειο, να αποχωρήσει βιαστικά από τον Μυλοπόταμο, αφήνοντας στα χέρια τους πλούσια λάφυρα, προμήθειες και αρκετά άλογα, στον Σκλαβόκαμπο.

5 Σεπτεμβρίου: Αποτυχημένη προσπάθεια του Χασάν πασά να καταλάβει την επαρχία Χερσονήσου. Στη θέση της Σίτης ή Λασιτίου έγινε φονική μάχη  που έχασαν τη ζωή τους 100 Αιγύπτιοι.

23 Σεπτεμβρίου: Αποτυχημένη απόβαση των αιγυπτιακών πληρωμάτων από τα πλοία τους που βρίσκονταν στον κόλπο της Σούδας για να πλήξουν τους επαναστάτες. Περίπου 200 νεκροί Αιγύπτιοι, ενώ ελάχιστες οι απώλειες των χριστιανών.

30 Σεπτεμβρίου: Άφιξη νέας μοίρας του αιγυπτιακού στόλου στη Σούδα με 48 πολεμικά και οπλιταγωγά πλοία που μετέφεραν 3.000 ακόμα στρατιώτες.

1 Οκτωβρίου: Φονική μάχη στο Νίππος Χανίων. Σώμα από 1.500 Αιγύπτιους στρατιώτες άφησε 300 νεκρούς. Πλούσια τα λάφυρα των επαναστατών από τους ακριβά και πλούσια αρματωμένους και ντυμένους Αιγυπτίους.

15 Νοεμβρίου: Η προσωρινή διοίκηση της Κρήτης παύει από τα καθήκοντά του, ως Επάρχου, τον Αφεντούλιεφ, καταλογίζοντάς του ιδιοτέλεια στη διοίκησή του. Για τη θέση του Επάρχου της Κρήτης πρότειναν, στην Κεντρική Διοίκηση, τον Υδραίο Εμμανουήλ Τομπάζη.

25 Νοεμβρίου: 15 αιγυπτιακά πλοία αποβιβάζουν, ανενόχλητα, στην Κρήτη 1.500 ακόμα στρατιώτες, καθώς και πολεμοφόδια και τροφές.

1 Δεκεμβρίου: Ο Γενικός Γραμματέας της Τοπικής Διοίκησης της Κρήτης Νικόλαος Οικονόμου διορίζεται από την Κεντρική Διοίκηση ως Τοποτηρητής του Γενικού Επάρχου.

 

1823

Ιανουάριος: Μάχη της Κριτσάς. Ο Χασάν πασάς με το σύνολο του στρατού του, αποτελούμενος από 16.000 στρατιώτες δεν κατάφερε να εκπορθήσει τις θέσεις των 3.000 Κρητών. Έχασε 150 στρατιώτες, ενώ οι Κρητικοί είχαν 9 μόλις απώλειες.

• Σφαγή πάνω από  1500  άμαχων στο  Οροπέδιο Λασιθίου και στο Μεραμπέλλο.    

3 Φεβρουαρίου: Οι Κρητικοί ανακαταλαμβάνουν τις επαρχίες Κυδωνίας και Κισάμου, πολιορκώντας και καταστρέφοντας τους τούρκικους πύργους. Σκοτώνεται στο Πολεμάρχι Χανίων ο Ηγούμενος της Μονής Πρέβελη Μελχισεδέκ Τσουδερός.

Φεβρουάριος: Πολιορκία του φρουρίου της Κισάμου. Θάνατος του οπλαρχηγού Ιωσήφ Κωνσταντουδάκη (Σήφακα) από πνευμονία. Αποτυχημένη προσπάθεια από τους επαναστάτες για κατάληψη του φρουρίου της Ιεράπετρας. 

• Έγινε ένα από τα φοβερότερα εγκλήματα του αγώνα, στο σπήλαιο στη Μίλατο Λασιθίου, όταν κυνηγημένοι είχαν κρυφθεί 2000 άμαχοι με λίγους οπλοφόρους. Για  15ημέρες οι Αιγύπτιοι δεν μπορούσαν να το πατήσουν. Λόγω του αποκλεισμού τους οι δυστυχείς άμαχοι μετά από φωτιά που άναψαν στην είσοδο του σπηλαίου οι Αιγύπτιοι, οδηγήθηκαν σε ηρωική έξοδο με οικτρή κατάληξη, αφού άλλοι εκτελέστηκαν επί τόπου και  άλλοι αιχμαλωτίστηκαν. Οι Τούρκοι τους περισσότερους τους έριξαν στον γκρεμό  και  τους  υπόλοιπους  τους πούλησαν για δούλους. Η επανάσταση στις ανατολικές επαρχίες ουσιαστικά έληξε, ενώ λίγοι αγωνιστές έμειναν να περιφέρονται στα όρη χαίνηδες.

• Ο Θάνατος του πεντακοσίαρχου Θεόδωρου Χούρδου. Ο πεντακοσίαρχος Θ. Χούρδος καπετάνιος του  Μυλοπόταμου και ο αδελφός του οπλαρχηγός Ρουσάκης, είχαν την δύσκολη αποστολή να πολεμούν τους συνεχώς εξορμούντες από το Ηράκλειο εχθρούς. Σε μια τέτοια καταδίωξη των Τούρκων στο Καβροχώρι ήλθε σε βοήθεια το ιππικό των αναγκάζοντας τους αγωνιστές σε υποχώρηση. Ο πεντακοσίαρχος έμεινε πίσω με 15 άνδρες του σ’ ένα ύψωμα για να καθυστερήσει τους ιππείς ώστε να διαφύγει ο κύριος όγκος των αγωνιστών. Ο σκοπός του αγνού πατριώτη επιτεύχθηκε με την θυσία τη δική του και άλλων 15 ηρώων. Οι Τούρκοι επί δύο ημέρες περίφεραν το κεφάλι του στις αγορές του Ηρακλείου.

• 21 Μαΐου 1823: Νέος αρμοστής ο Εμμανουήλ Τομπάζης, που φτάνει στην Κρήτη με πέντε πολεμικά και τρία φορτηγά πλοία καθώς και 600 άνδρες οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν Ηπειρώτες .  Ο Εμ. Τομπάζης αναλαμβάνει την διοίκηση της Κρήτης, καταλαμβάνοντας αμέσως τα φρούρια της Κισσάμου και της Κανδάνου αφού συνθηκολόγησαν οι έγκλειστοι  Τούρκοι. Ταυτόχρονα οι Τουρκοαιγύπτιοι ανασυντάσσονται, φέρνουν νέο αρχιστράτηγο το Χουσεϊν γαμπρό του Μεχμέτ  Αλί  της Αιγύπτου με τρεις χιλιάδες άνδρες και άφθονα πολεμοφόδια.

25 Μαΐου 1823: Οι Τούρκοι του φρουρίου της Κισάμου, με έντιμη συνθήκη που τους πρότεινε ο Τομπάζης, δέχθηκαν να αναχωρήσουν με τα όπλα τους για τα Χανιά Οι απώλειες των Ελλήνων ήταν περίπου 100 άνδρες ενώ σκοτώθηκε ο Σφακιανός πεντακοσίαρχος Εμμανουήλ Πρωτοπαπαδάκης (Μοράκης). Από τις κακουχίες πέθανε και ο πεντακοσίαρχος Σήφακας.

18 Ιουνίου: Αιγυπτιακός στόλος με 50 πλοία αποβιβάζει στο Ηράκλειο 7.000 στρατιώτες υπό τον Χουσεΐν πασά.

 22 Ιουνίου 1823: Συνέλευση στην Αρχοντική(τότε Αρκούδαινα) με σκοπό: α. Να ψηφιστούν διάφορα  κείμενα για θεσμούς και όργανα καθώς και να καθοριστούν δικαιοδοσίες.  β. Να δουν πως θα αντιμετωπίσουν τον ενισχυμένο Αιγυπτιακό στρατό.

28 Ιουνίου: Ψηφίζεται Νέος Οργανισμός της Νήσου Κρήτης από τον Γενικό Έπαρχο Εμμ. Τομπάζη στην Αρκουδαινα (Αρχοντική) Ρεθύμνου.

• Μάχη στις Αμουργέλλες: Ο νέος στρατηγός Χουσεΐν Βέης ενισχυμένος με 3000 νεοφερμένους στρατιώτες, και με στρατό 12000 ανδρών, συγκρούεται στη θέση Αμουργέλλες Ηρακλείου, οι Έλληνες με 3000 ένοπλους και αρχηγό τον Ρούσο Βουρδουμπά, παρά τον ηρωισμό τους, νικήθηκαν και έχασαν 200 αγωνιστές. Η Μεσαρά στα χέρια του Χουσείν.

15-25 Ιουλίου: Η επιδημία της πανώλης που έχει χτυπήσει τους Τούρκους του κάστρου του Ρεθύμνου, τους αναγκάζει να βγουν έξω για αναζήτηση καλύτερων υγειονομικών συνθηκών. Το μεγαλύτερο μέρος αυτών κατασκήνωσαν στον λόφο του Εβλιγιά. Εκεί τους επιτέθηκαν οι επαναστάτες σκοτώνοντας πολλούς, αναγκάζοντας τους υπόλοιπους να επιστρέψουν στο κάστρο, όπου η πανώλη συνέχιζε να τους θερίζει. Κινδύνεψε ακόμα και ο Οσμάν πασάς, του οποίου η σκηνή κάηκε.

·         Νέος οργανισμός της Κρήτης από τον Έπαρχο Εμμ. Τομπάζη

Οκτώβριος: Ο Χουσεΐν πασάς πολιορκεί το σπήλαιο του Μελιδονίου όπου έχουν καταφύγει 370 άτομα.

Νοέμβριος: Ο Χουσεΐν πασάς εισβάλλει στο Αμάρι και καταστρέφει τα χωριά Βυζάρι, Φουρφουρά, Μπισταγή και Μέρωνα, αιχμαλωτίζοντας γυναικόπαιδα. Στη συνέχεια εισβάλλει στον Άη Βασίλη. Πυρπολεί τη Μονή Ρουστίκων και αποκρούεται στην Ασή Γωνιά.

10 Δεκεμβρίου: Αποτυχία κατάληψης της Γραμβούσας.  Οι επαναστάτες  με ένα σύνολο 150 ανδρών προσπάθησαν να καταλάβουν με σκάλες το φρούριο της Γραμβούσας. Όμως έγιναν αντιληπτοί και εξοντώθηκαν από την φρουρά. Γύρω στους 90 αγωνιστές χάθηκαν σε αυτή την επιχείρηση, ανάμεσα τους και ο Σφακιανός πεντακοσίαρχος Βουζομάρκος.

 

1824

Μέχρι τον Μάρτη του 1824 Ο Χουσείν πασάς είχε καταπνίξει την επανάσταση σε όλη την ανατολική Κρήτη, αφού κανείς δε μπορούσε να του αντισταθεί λόγω της ανοργανωσιάς που υπήρχε, και παρά τις εκκλήσεις του Τομπάζη προς την Κεντρική διοίκηση για βοήθεια.

24 Ιανουαρίου: Ο Χουσείν πασάς μετά από τρίμηνη πολιορκία του Σπηλαίου του Μελιδονίου, έβαλε φωτιά στην είσοδο και οι 370 έγκλειστοι πέθαναν από ασφυξία.

19-28 Μαρτίου: Ο Χουσείν πασάς επιτίθεται στα Σφακία που είναι έρημα από επαναστάτες, οι οποίοι προσπαθούν να σώσουν τις οικογένειές τους. Σε 10 ημέρες τα καταστρέφει ολοκληρωτικά ενώ τα γυναικόπαιδα προσπαθούν να σωθούν είτε στα φαράγγια είτε βρίσκοντας καταφύγιο στα νησιά και στην Πελοπόννησο.

10 Απριλίου: Αποχωρεί από την Κρήτη ο Γενικός Έπαρχος Εμμ. Τομπάζης. Μετά την αποχώρησή του, όσοι ένοπλοι Κρητικοί είχαν απομείνει στο νησί ξεκίνησαν τον κλεφτοπόλεμο περιμένοντας αναζοπύρωση της επανάστασης. Παράλληλα, πολλοί Κρητικοί πολεμούσαν στην άλλη Ελλάδα όπου είχαν καταφύγει. 

 

1825 (2^η φάση της επανάστασης)

1 Αυγούστου: Κατάληψη του φρουρίου της Γραμβούσας από Κρητικούς που έφτασαν με πλοία από την Πελοπόννησο. 

2 Αυγούστου: Κατάληψη του φρουρίου της Κισάμου από τους ίδιους Κρητικούς που είχαν έρθει από την άλλη Ελλάδα. Το άφησαν μετά από μερικές ημέρες αφού δεν αποτελούσε ισχυρή οχυρωματική θέση και όλοι μαζί κλείστηκαν στη Γραμβούσα.

Σεπτέμβριος 1825: Η Κεντρική Κυβέρνηση στέλνει τον αξιωματικό Λιόντα Λαζόπουλο ως στρατιωτικό διοικητή της Γραμβούσας.

Νοέμβριος: Μάχη στο Βαρύπετρο Χανίων. Ο Μουσταφά πασάς με 2.000 στρατιώτες, ιππικό και πυροβολικό ανάγκασε τον Β. Χάλη και τους άντρες τους να υποχωρήσουν αφήνοντας αρκετούς νεκρούς και από τις δύο πλευρές. 

·         Ξαφνική επίθεση 100 ιππέων του Μουσταφά πασά από το ακρωτήρι «Τηγάνι» μπροστά από τη Γραμβούσα. Βρήκαν άοπλους τους επαναστάτες έξω από το φρούριο και σκότωσαν περίπου 140.

Δεκέμβριος: Ο Λιόντας Λαζόπουλος επιστρέφει στο Ναύπλιο.

 

1826

Οι επαναστάτες, με ορμητήριο την Γραμβούσα, επιδίδονται σε οργανωμένο κλεφτοπόλεμο εναντίον των Τούρκων της Δυτικής κυρίως Κρήτης.

Απρίλιος: Ο Μουσταφά πασάς με δόλο συλλαμβάνει και φυλακίζει τον Ρούσσο Βουρδουμπά και άλλους οπλαρχηγούς των Σφακίων. Αποφυλακίζονται το 1830, μετά το τέλος της επανάστασης.

Καλοκαίρι 1826 έως Φθινόπωρο 1827: Οι επαναστάτες της Γραμβούσας αρχίζουν να ρέπουν προς την πειρατεία, βρίσκοντας ευκολότερο αυτόν τον τρόπο για λαφυραγωγία αλλά και για τροφή, αφού η πείνα τους μάστιζε λόγω ελλιπούς ανεφοδιασμού. Η πειρατεία αρχίζει να στιγματίζει ολόκληρο τον αγώνα των Κρητών, παρόλο που το μεγαλύτερο μέρος αυτών πολεμά νυχθημερόν εναντίον των Τούρκων και Αιγυπτίων

Οκτώβριος: 80 επαναστάτες υπό την αρχηγία των Τσουδερών και άλλων οπλαρχηγών επιτίθενται, βράδυ, εναντίον του χωριού Αγία Μαρίνα Κυδωνίας. Σκότωσαν 40 Τούρκους και πήραν τον οπλισμό όλου του χωριού. Ο Ιωάννης Γερανιώτης σκοτώνει 50 Αιγυπτίους που πήγαν να καταλάβουν το χωριό Γεράνι Χανίων. Όλοι αυτοί ονομάζονταν «Καλησπέρηδες», επειδή χτυπούσαν τους Τούρκους κυρίως την νύχτα, ή «Γραμπουσανοί», επειδή είχαν σαν ορμητήριο την Γραμβούσα.  Σε όλον αυτόν τον πολυετή κλεφτοπόλεμο, σκοτώθηκαν, σταδιακά, περί τους 1.500 Τούρκους.

Δεκέμβριος : Οι Διοίκηση της Γραμβούσας αποστέλλει επιστολή στους Σφακιανούς, την οποία είχε συντάξει ο Κριτοβουλίδης, να ξαναμπούν στον αγώνα για την ελευθερία, αφού, έως τότε, για λόγους πικρίας δεν αναγνώριζαν τη Διοίκηση της Γραμβούσας και είχαν, ουσιαστικά, καταθέσει τα όπλα, απέχοντας από κάθε εχθροπραξία. 

 

1827

25 Μαίου: Ο Μουσταφά πασάς με τον Μεχμέτ πασά με 15 χιλιάδες στρατό κινούνται εναντίον των Σφακίων με σκοπό να παραδώσουν οι Σφακιανοί τα όπλα.

12 Σεπτεμβρίου: Το πρώτο έγγραφο του Κρητικού Συμβουλίου που έχει και τον διακριτικό τίτλο «Διοικηταί Κρήτης», προς τον Εμμ. Τομπάζη.

19 Νοεμβρίου: Αποβιβάζονται στον Άγιο Νικόλαο 2.000 επαναστάτες, με επικεφαλής τον Ιωάννη Χάλη με 12 καράβια του Τομπάζη, που είχαν έρθει από την Ελλάδα.

26 Νοεμβρίου: Μάχη στο Σεληνάρι. Ο Καζανομανώμης με 2.000 επαναστάτες νικά ισάριθμους Τούρκους, οι οποίοι έχουν 250 νεκρούς. Πλούσια λάφυρα έπεσαν στα χέρια των επαναστατών. 250 μουλάρια και άλογα, κατάφορτα με τροφές και πολεμοφόδια.

27 Νοεμβρίου: Παράδοση του Καρακάση που είχε κλειστεί στον πύργο του κοντά στη Νεάπολη Λασιθίου. Οι επαναστάτες σκότωσαν 200 Τούρκους που αθέτησαν τους όρους της παράδοσης, βάζοντας εύφλεκτες ύλες στο τζαμί του χωριού από τη στέγη και οι Τούρκοι πέθαναν από ασφυξία.

6 Δεκεμβρίου: Επιστολή των προκρίτων των Σφακίων προς τη διοίκηση της Γραμπούσας που δείχνει να γεφυρώνεται το χάσμα μεταξύ τους.

Δεκέμβριος 1827-Φεβρουάριος 1828: Οι «Καλησπέρηδες» της ανατολικής Κρήτης, σε Σητεία και Μεσαρά σκορπούσαν τον φόβο και τον θάνατο στους Τούρκους διατηρώντας άσβεστη την επανάσταση.

1828

5 Ιανουαρίου: Άφιξη του Ηπειρώτη οπλαρχηγού Χατζή Μιχάλη Νταλιάνη στη Γραμβούσα.

Ιανουάριος: Μοίρα του αγγλικού και γαλλικού στόλου φτάνει στη Γραμβούσα απαιτώντας να εκδιώξουν οι Γραμπουσανοί τους πειρατές. Η ενέργεια αυτή αναβάλλει τις πολεμικές ενέργειες των Κρητών. Οι Αγγλογάλλοι αναλαμβάνουν πρόσκαιρα τη συνδιοίκηση της Γραμβούσας, με σκοπό την εξάρθρωση της πειρατείας. Παράλληλα ο Καποδίστριας, ως Κυβερνήτης, πλέον, της Ελλάδας αποστέλλει Φρούραρχο στη Γραμβούσα, ο οποίος, όμως, σκοτώνεται μετά από μερικές μέρες από ατύχημα. 

Φεβρουάριος: 800 Τούρκοι πολιορκούν τον πύργο του Ξωπατέρα στη Μεσαρά. Ο Μοναχός Ιωάσαφ, ή Ξωπατέρας βρίσκεται κλεισμένος μέσα με μόλις πέντε άνδρες και τρεις γυναικες. Αποκρούει σθεναρά τις επιθέσεις για τρεις μέρες και στο τέλος πέφτει νεκρός.

Μάρτιος-Απρίλιος: Οι Τούρκοι συγκεντρώνουν δυνάμεις στις δυτικές επαρχίες ενώ οι Σφακιανοί κάνουν έρανο για τις ανάγκες του αγώνα. Ο Χατζή Μιχάλης Νταλιάνης τοποθετεί τον στρατό του στο Φραγκοκάστελλο. Συνεχείς αντιπροσωπείες των Σφακιανών προς τον Καποδίστρια, για βοήθεια της Ελλάδας στον κρητικό αγώνα αποτυγχάνουν, αφού ο Κυβερνήτης, για πολιτικούς και διπλωματικούς λόγους δεν βλέπει θετικά τον αγώνα των Κρητών. Οι Κρήτες αρχίζουν να συντονίζουν τις ενέργειές τους.

8 Μαΐου: Ο Νταλιάνης μαζί με άλλους Κρητικούς οπλαρχηγούς χτυπά τους Τούρκους στον Πρινέ Ρεθύμνου.

13 Μαΐου: Ο Μουσταφά πασάς με 8.000 στρατό ξεκινά εναντίον των Σφακίων.

18 Μαΐου: Μάχη στο Φραγκοκάστελλο. Παρά τις επανειλημμένες συστάσεις των οπλαρχηγών ότι ο πεδινός χώρος του Φραγοκάστελλου δεν ενδείκνυται για μάχη, ο Νταλιάνης επέμενε, σίγουρος για τη νίκη του.  Η μάχη κράτησε για 10 ολόκληρες ημέρες. Την πρώτη κιόλας ημέρα σκοτώθηκε ο Νταλιάνης, ενώ το φρούριο κράτησε ο Στρατής Δεληγιαννάκης με τους άντρες του. Στις 28 Μαΐου συνθηκολόγησαν και έφυγαν όλοι οι επαναστάτες χωρίς να πάθει κανείς το παραμικρό. 200 άντρες οι απώλειες των επαναστατών και 800 του Μουσταφά πασά. 

29 Μαΐου: Οι επαναστάτες, στην Ακοσταρέ Σφακίων, χτυπούν τον στρατό του Μουσταφά πασά που επιστρέφει πίσω. Οι Τούρκοι έχουν μεγάλες απώλειες αλλά συνεχίζουν την πορεία τους προς το Ροδάκινο.

30 Μαΐου: Οι επαναστάτες χτυπούν την εμπροσθοφυλακή και την οπισθοφυλακή των Τούρκων στα στενά του Κόρακα, πριν το Ροδάκινο. Οι μουσουλμάνοι βρίσκονται ανάμεσα σε δύο πυρά καθώς και στη φωτιά που άναψαν οι επαναστάτες στο πλάι τους. Κινδυνεύει ακόμα κι ο ίδιος ο Μουσταφά πασάς, ο οποίος δίνει εντολή να αφήσει το στράτευμα τα όπλα και όλα τα είδη επιμελητείας στον δρόμο, ώστε να στραφούν οι Κρητικοί στη λαφυραγωγία και να μπορέσουν να ξεφύγουν. Μέχρι να φτάσει στους Αρμένους Ρεθύμνου ο Μουσταφά πασάς είχε σχεδόν 2.000 νεκρούς στρατιώτες και χιλιάδες τραυματίες, ενώ τα λάφυρα που έπεσαν στα χέρια των επαναστατών ήταν, ίσως, τα πλουσιότερα από την αρχή της επανάστασης.

Μέσα Ιουλίου: Φτάνει στο Λουτρό ο  Γερμανός Βαρώνος Ρέινεκ, που ο Καποδίστριας διόρισε Αρμοστή της Κρήτης. Ο Ρέινεκ ανακοινώνει στη συνέλευση των οπλαρχηγών ότι ρόλος του ήταν η τήρηση του δημιουργηθέντος καθεστώτος. Οι οπλαρχηγοί αντιδρούν σε αυτή τη στάση της Ελλάδας και δηλώνουν ότι θα συνεχίσουν τον αγώνα.

Αύγουστος: Ο Αρμοστής Ρέινεκ, που μέχρι τότε παρακολουθούσε απαθής και αμέτοχος τα γεγονότα, σύμφωνα με τις υποδείξεις του Καποδίστρια, με επιστολή του προς τον Κυβερνήτη συντάσσεται με το μέρος των επαναστατών, παρακούοντας τις εντολές του Καποδίστρια. Εκλέγεται το Κρητικό Συμβούλιο, μετά από πρόσκληση του Ρέινεκ προς τον κρητικό λαό, με αντιπροσώπους από όλες τις επαρχίες του νησιού. Έχει στη σφραγίδα του τον Μίνωα, τον αρχαίο νομοθέτη της Κρήτης. Παράλληλα διορίστηκαν πέντε στρατάρχες για όλη την Κρήτη καθώς και οι κατά τόπους πολεμικοί αρχηγοί.

1 Αυγούστου: Οι επαναστάτες νικούν τους Τούρκους στο Πρόβαρμα και στη Μαλάξα στα Χανιά, ενώ στο Ρέθυμνο χτυπούν τον Τούρκο Αλμπάνη στα Ρούστικα, όπου οι Τούρκοι έχουν 150 νεκρούς.

4 Αυγούστου: Οι Χανιώτες οπλαρχηγοί υπό τον Βασίλειο Χάλη νικούν τους Τούρκους στο Νεροκούρου και τους καταδιώκουν μέχρι τα τείχη της πόλης.

6 Αυγούστου: Προσπάθεια των Τούρκων να καταλάβουν τους Λάκκους και τη Θέρισσο, αλλά αποτυγχάνουν και επιστρέφουν στην ασφάλεια των τειχών των Χανίων.

10 Αυγούστου: Ο οπλαρχηγός του Ηρακλείου Μαλικούτης με 60 άνδρες στήνει ενέδρα στη Μεσαρά, στον Αγριολίδη, αρχηγό των γενιτσάρων του Ηρακλείου που τον σκοτώνει μαζί με άλλους δέκα Τούρκους. Κόβει το κεφάλι του και το στέλνει στον Ρέινεκ.

12 Αυγούστου: Πληροφορούμενοι οι Τούρκοι του Ηρακλείου για τον θάνατο του Αγριολίδη ξεσπούν σε σφαγές των χριστιανών που έχουν απομείνει μέσα στο Μεγάλο Κάστρο. 700 χριστιανοί, γυναίκες, γέροι και παιδιά σφαγιάστηκαν εκείνη την ημέρα μέσα στην πόλη και άλλοι 200 στα περίχωρα.

19 Αυγούστου: Με μια ξαφνική επίθεση στην Αρκούδαινα ο Αλμπάνης σφάζει 90 άμαχους χριστιανούς και επιστρέφει στο Ρέθυμνο.

25 Αυγούστου: Οι επαναστάτες με αρχηγό τον Αναγνώστη Τσουδερό και 500 άντρες χτυπούν σώμα από 2000 Τούρκους στον κάμπο των Αρμένων στο Ρέθυμνο, που συνοδεύουν γυναίκες που πάνε να συλλέξουν τον καρπό της γης. 200 Τούρκοι χάνουν τη ζωή τους.

Αύγουστος-Σεπτέμβριος: Οργανώνεται ιππικό σώμα στην ανατολική Κρήτη και καθαρίζει όλη την περιοχή από τους Τούρκους.

Οκτώβριος 1828: Καταφθάνουν στη Σούδα 10 πολεμικά πλοία, Αγγλικά και Γαλλικά για να υποχρεώσουν τις αντιμαχόμενες πλευρές σε ανακωχή ώστε να δοθεί λύση στο κρητικό ζήτημα. Εκείνη την περίοδο όλο το νησί τελούσε υπό την κατοχή των επαναστατών εκτός από τα φρούρια των Χανίων, του Ρεθύμνου, του Ηρακλείου και της Σητείας.

11 Νοεμβρίου: Με έγγραφό του το Κρητικό Συμβούλιο δίνει οδηγίες στους τρεις Κρήτες εκπροσώπους που θα συμμετείχαν σε διαπραγματεύσεις με τους Τούρκους για τους όρους της ανακωχής και της περιοχές δικαιοδοσίας κάθε πλευράς.

11 Δεκεμβρίου: Μετά τις πρώτες αποτυχημένες διαπραγματεύσεις των δύο πλευρών πάνω στην αγγλική ναυαρχίδα, γίνεται και δεύτερη συνάντηση στον Άγιο Ελευθέριο έξω από τα Χανιά. Παρόντες είναι εκπρόσωπος της ελληνικής κυβέρνησης καθώς και ο Άγγλος Ναύαρχος. Και οι δύο πλευρές επιμένουν στις θέσεις τους και η συνάντηση αποβαίνει άκαρπη.

Δεκέμβριος: Εκστρατευτικό σώμα από 2.500 επαναστάτες, υπό τον αρχιστράτηγο Γεώργιο Τσουδερό κινείται εναντίον της Σητείας, που είναι η μόνη περιοχή του νησιού που τελεί υπό τουρκική κατοχή. 140 ένοπλοι Τούρκοι, με διπλάσια γυναικόπαιδα έχουν κλειστεί στον βενετσιάνικο πύργο των Λιθινών. Όλοι τους σκοτώθηκαν από φωτιά που ξέσπασε στον πύργο, μετά από προσπάθεια ανατίναξής τους από τους επαναστάτες.

·         Παράδοση, μετά από διήμερη πολιορκία, 600 Τούρκων που μαζί με 3.000 γυναικόπαιδα είχαν καταφύγει στον πύργο της Ετιάς. Αν και η συμφωνία με τους επαναστάτες ήταν να φύγουν εκτός Κρήτης, αυτοί, τελικά, κατέληξαν στο Ηράκλειο.

·         Παρόμοιο σκηνικό και στη μονή Τομπλού που είχαν κλειστεί 215 οπλοφόροι Τούρκοι με 1.200 γυναικόπαιδα. Μετά από διήμερη πολιορκία παραδόθηκαν και οδηγήθηκαν με καράβια στη Χάλκη και μετά στη Μ. Ασία.

1829

Ιανουάριος: Εκστρατευτικό σώμα 4.000 Τούρκων από το Ηράκλειο έκανε ταχύτατη επιδρομή στα χωριά της Σητείας καίγοντας, αρπάζοντας και σκοτώνοντας όποιους έβρισκαν στο διάβα τους. Στο τέλος επέστρεψαν στο Ηράκλειο και στην Ιεράπετρα.

20 Ιανουαρίου: Τούρκοι από το Ρέθυμνο με επικεφαλής τον Αλμπάνη καταφθάνουν στην Λαμπινή και για λόγους εκδίκησης σφάζουν τους κατοίκους του χωριού μέσα στην εκκλησία που εκείνη την ώρα παρακολουθούν τη θεία λειτουργία. Είναι η λεγόμενη «ατελείωτη λειτουργία».

Φεβρουάριος: Ανάκληση από τον Καποδίστρια του Βαρώνου Ρέινεκ από Αρμοστή της Κρήτης και τοποθέτηση, στη θέση του, του Χαίν, που ως τότε ήταν φρούραρχος της Γραμβούσας.

·         Νικηφόρα μάχη των επαναστατών στο χωριό Γάλλου, που ήθελαν να περιορίσουν τους Τούρκους όσο πιο κοντά στην πόλη μπορούσαν. Μεγάλες απώλειες και από τις δύο πλευρές. Ο οπλαρχηγός Μανούσακας έχασε το πόδι του. Μικρές μάχες ανάμεσα στις δύο πλευρές που έδωσαν θάρρος στους Τούρκους.

27 Μαρτίου: Μάχες ανάμεσα στις δύο πλευρές σε εκτεταμένο μέτωπο των Χανίων. Οι Τούρκοι δεν εγκατέλειψαν τις θέσεις τους.

25 Ιουνίου: Μάχη στον Αρμενόκαμπο του Ρεθύμνου. 2.000 επαναστάτες, χωρισμένοι σε τρία σώματα, συγκρούστηκαν με 5.000 Τούρκους που είχαν βγει από το φρούριο του Ρεθύμνου. Οι επαναστάτες, με επικεφαλής τον Χαίν και τον Τσουδερό κατατρόπωσαν τους Τούρκους, τους καταδίωξαν και τους ανάγκασαν να επιστρέψουν στο φρούριο του Ρεθύμνου. Παρέμειναν απ’ έξω, σε οχυρές θέσεις, αποκρούοντας με επιτυχία τις προσπάθειες των Τούρκων για έξοδο. Μεγάλες απώλειες και από τις δύο πλευρές, αλλά πλούσια λάφυρα έπεσαν στα χέρια των επαναστατών.

30 Ιουλίου: Η Κρήτη συμμετέχει με 30 αντιπροσώπους στην Δ’ Εθνοσυνέλευση στο Άργος.

4 Σεπτεμβρίου: Το Κρητικό Συμβούλιο διορίζει τριμελείς τοπικές επιτροπές για την καλύτερη είσπραξη των προσόδων, για τη βελτίωση του ταμείου του αγώνα.

Οκτώβριος: Άφιξη ιππικού σώματος 60 καβαλάρηδων από την Ελλάδα με επικεφαλής τον Αθανάσιο Βασιλείου. Μετά την αρχική δράση στη δυτική Κρήτη, το ιππικό σώμα ενώθηκε με αυτό της ανατολικής Κρήτης και δημιουργούσε πολλά προβλήματα στους Τούρκους του Ηρακλείου.

5 Οκτωβρίου: Άφιξη του νέου και τελευταίου Αρμοστή Νικόλαου Ρενιέρη στον όρμο του Μπαλί. Ο Ρενιέρης αντικατέστησε τον Χαίν, μετά τις αναφορές των Κρητών προς τον Καποδίστρια που μιλούσαν για ραδιουργίες που οδηγούσαν σε φιλονικίες ανάμεσα στους Κρήτες. Ο Ρενιέρης εγκαταστάθηκε αμέσως στις Μαργαρίτες, έδρα του Κρητικού Συμβουλίου. Διορισμός τριών επιτροπών για επίβλεψη του αγώνα και των οικονομικών.

 

1830

Εντείνεται ο αγώνας των Κρητών σε διπλωματικό επίπεδο προκειμένου να ενταχθεί η Κρήτη στο νεοπαγές ελληνικό κράτος.

13 Φεβρουαρίου: Μακροσκελής δραματική και ικετευτική επιστολή όλων των Αρχών της Κρήτης και του Κρητικού Συμβουλίου προς τους βασιλείς των τριών μεγάλων Δυνάμεων για επίλυση του κρητικού ζητήματος.

Απρίλιος: Τις ημέρες του Πάσχα δύο σώματα Τούρκων από το Ηράκλειο βγήκαν για εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην ύπαιθρο του νομού. Το ένα σώμα αποτελούμενο από 200 οπλοφόρους διαλύθηκε στην Επισκοπή Ηρακλείου. Το άλλο σώμα αποτελούμενο από 500 οπλοφόρους με αρχηγό τον Ντελή Χουσείν παρέσυρε σε ενέδρα 50 καβαλάρηδες επαναστάτες και τους σκότωσε σχεδόν όλους στον Χάρακα. Συνέλαβαν τον οπλαρχηγό Μαλικούτη και μετά από φρικτά βασανιστήρια τον έσφαξαν στο Ηράκλειο.

10 Απριλίου: Το Κρητικό Συμβούλιο προσπαθεί έστω και την ύστατη στιγμή να αλλάξει τη βούληση των Μεγάλων Δυνάμεων για τη μη υπαγωγή της Κρήτης στο νέο ελληνικό κράτος. Για τον λόγο αυτό αποστέλλει επιστολή στον πρίγκιπα Λεοπόλδο.

22 Απριλίου: Επιστολή του Κρητικού Συμβουλίου προς τον ελληνικό λαό που του ζητά βοήθεια για τη συνέχιση του αγώνα.

14 Μαΐου: Ανακοίνωση σε αντιπροσωπεία Κρητών από τον Γάλλο ναύαρχο Δεριγνύ ότι η απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων είναι η Κρήτη να μείνει υπό οθωμανική κυριαρχία και πρέπει να σταματήσουν οι εχθροπραξίες.

15 Μαΐου: Την ίδια ανακοίνωση κάνει την επόμενη μέρα ο απεσταλμένος του Δεριγνύ στους τρεις στρατάρχες, Τσουδερό, Μανουσογιάννη και Χάλη που βρίσκονταν στις Καλύβες Αποκορώνου με σώμα 500 πολεμιστών.

5 Ιουνίου: Τρία πολεμικά καράβια της Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας αράζουν στον λόφο του Παλαιόκαστρου και ανακοινώνουν στους 1.500 επαναστάτες την απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων για ανακωχή και κατάπαυση της αιματοχυσίας. Το Κρητικό Συμβούλιο προσπαθεί να διασφαλίσει την ανακωχή, περιμένοντας μεταστροφή σε διπλωματικό επίπεδο. Οι Τούρκοι όμως, παίρνοντας θάρρος, παραβιάζουν την ανακωχή και συνεχίζουν τις αυθαιρεσίες εναντίον των χριστιανών της Κρήτης.

6 Σεπτεμβρίου: Αποτυχία κατάληψης του φρουρίου της Γραμβούσας, που είχε Γάλλο Διοικητή με ελληνική φρουρά. Ο Στρατηγός Βασίλειος Χάλης δεν εφάρμοσε το σχέδιο που προέβλεπε την αιχμαλωσία του διοικητή του φρουρίου Δουπινί.

Τέλη Σεπτεμβρίου: Άφιξη στις Αλυκές Ηρακλείου νέου Αιγυπτιακού στόλου 30 πλοίων με νέο στρατό υπό την αρχηγία του Νουρεντίν Βέη. (Μ1191)

·         Παράδοση του φρουρίου της Γραμβούσας, του τελευταίου οχυρού, σε εκπροσώπους των Τριών Μεγάλων Δυνάμεων. Το φρούριο, τελικά, παραδόθηκε στους Τούρκους στις 22 Ιανουαρίου 1831.

23 Νοεμβρίου: Τελευταία επιστολή-διαμαρτυρία του Κρητικού Συμβουλίου προς τον Κυβερνήτης της Ελλάδας, από την έδρα του στις Μαργαρίτες, στους ναυάρχους των Μεγάλων δυνάμεων και στον ευρωπαϊκό Τύπο για το κρητικό ζήτημα. Παράλληλα, το Κρητικό Συμβούλιο δημιουργεί πολυπληθή επιτροπή ώστε να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες σε κάθε νέο δεδομένου που μπορεί να προκύψει.

16 Δεκεμβρίου: Διαλύεται το Κρητικό Συμβούλιο, αφού ελάχιστα πια από τα μέλη του έχουν απομείνει στην Κρήτη και ακόμα και ο τελευταίος Αρμοστής Νικόλαος Ρενιέρης έχει καταφύγει στην Ελλάδα. (Μ1223)