Η Αγιά Σοφιά, ο Κεμάλ, ο Ερντογάν και το…Ρέθυμνο!

`

Μείζον θέμα των ημερών η επαναλειτουργία της Αγιά Σοφιάς, από Μουσείο σε τζαμί. Μια είδηση που δεν έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία, αφού όλοι, λίγο πολύ το περιμέναμε. Και κανείς δεν πίστευε ότι οι διεθνείς και ελληνικές «απειλές» θα στέκονταν εμπόδιο στο προμελετημένο σχέδιο του Προέδρου Ερντογάν.

Κάνοντας μια πολύ σύντομη ιστορική αναδρομή θα θυμηθούμε ότι ο Σουλτάνος Μωάμεθ ο Β’, ο επονομαζόμενος και Πορθητής κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη, ή Νέα Ρώμη, το 1453. Σχεδόν αμέσως μετέτρεψε τη Μεγάλη Εκκλησία σε τζαμί, τοποθετώντας και τους τέσσερις μιναρέδες στις γωνίες του κτηρίου, για να ενισχύσει με αυτόν τον τρόπο την παντοδυναμία του. Κατά τη διάρκεια της λατινικής κατάκτησης (1204-1261) η Αγιά Σοφιά μετατράπηκε σε καθολικό ναό. Το 1935 άρχισε να λειτουργεί ως μουσείο, ενώ τις τελευταίες ημέρες, με απόφαση του Προέδρου Ερντογάν, θα ξαναλειτουργήσει ως τζαμί, με την πρώτη ισλαμική προσευχή να ορίζεται για τις 24 Ιουλίου.

Όλα αυτά μπορεί να φαίνονται παράξενα σε εμάς τους δυτικούς χριστιανούς, που η θρησκεία, στους περισσότερους, ίσως, μπορεί να μην είναι στις πρώτες μας προτεραιότητες. Δεν ισχύει όμως το ίδιο και στη μουσουλμανική ανατολή. Μην ξεχνάμε ότι η Κωνσταντινούπολη, ή Ισταμπούλ για τους Τούρκους και τους Ευρωπαίους, έχει ήδη πάνω από 3.200 τζαμιά! Αριθμός υπερβολικός, ίσως, για τα δυτικά δεδομένα. Όχι όμως για τα δεδομένα ενός θεοκρατικού, συντηρητικού κράτους όπως η Τουρκία της περιόδου Ερντογάν. Ο οποίος θέλει να αποκόψει μεθοδικά τον ομφάλιο λώρο με το κοσμικό κράτος που ίδρυσε  ο Μουσταφά Κεμάλ Αττατούρκ, ως πρώτος πρόεδρος του τουρκικού κράτους μετά τους Σουλτάνους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο Κεμάλ, για όσους δεν γνωρίζετε, είναι αυτός που το πορτρέτο του υπάρχει μέσα σε κάθε δημόσιο κτήριο της Τουρκίας. Είναι το ίνδαλμά τους. Ο Ηγέτης τους. Ο μεγάλος νικητής των Ελλήνων στη μικρασιατική καταστροφή. Ο δικός τους Βενιζέλος, θα μπορούσαμε να πούμε. Αυτή τη μεγάλη προσωπικότητα επιθυμεί να αποκαθηλώσει ο Ερντογάν. Να κατεβεί το πορτρέτο του Κεμάλ και να αναρτηθεί το δικό του.

Ο Κεμάλ, ανάμεσα στις πολλές μεταρρυθμίσεις που έκανε, ήταν η μετατροπή της Αγιά Σοφιάς από τζαμί σε Μουσείο. Έξυπνα πολιτική κίνηση για να ενώσει και όχι να διχάσει τον λαό του. Η άλλη, η μεγαλύτερη μεταρρύθμιση, ήταν η κατάργηση της αραβικής γραφής για την Τουρκία και η είσοδος του λατινικού αλφαβήτου. Το αλφάβητο δεν τολμά να το αλλάξει ο Ερντογάν. Οι οικονομικές αλλά και πολιτικές επιπτώσεις θα είναι τεράστιες. Τα δε τεχνικά προβλήματα ανυπέρβλητα. Την Αγιά Σοφιά όμως; Το μόνο εύκολο! Με μια απλή υπογραφή και μια ανακοίνωση το έκανε! Το ίδιο ακριβώς δεν είχε κάνει πριν 5,5 αιώνες και ο προκάτοχός του ο Μωάμεθ; Για να γνωρίζετε, το ίδιο είχε κάνει ο Μωάμεθ και με τον Παρθενώνα το 1458 που κατέλαβε την Αθήνα. Τον μετέτρεψε σε τζαμί! Για να είμαστε, βέβαια, δίκαιοι, σε χριστιανική εκκλησία αφιερωμένη στη Notre Dame την είχαν μετατρέψει και οι Λατίνοι όταν είχαν καταλάβει την Αθήνα μετά τη Δ’ Σταυροφορία το 1204. Ήταν λοιπόν μια συνήθης πρακτική εκείνων των εποχών και περιόδων, ο κάθε κατακτητής να μετατρέπει τα εμβληματικά κτήρια της περιοχής που καταλάμβανε σε ναούς της θρησκείας του ή του δόγματός του.

Το ίδιο ακριβώς συνέβη και στο Ρέθυμνο κατά την κατάληψή του από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1646. Το σημερινό Ωδείο, κατασκευάστηκε από τους Βενετούς ως ναός αφιερωμένος στη Santa Maria. Μετατράπηκε σε τζαμί, που έφερε και το όνομά του, από τον Τούρκο πορθητή της πόλης Γαζή (νικητής) Χουσεΐν πασά του 1657. Το 1890 τοποθετήθηκε και μιναρές. Η Μικρή Παναγία, αφιερωμένη στη Μαρία τη Μαγδαληνή επί ενετοκρατίας, μετατράπηκε σε τζαμί του Αγκεμπούτ Αχμέτ πασά. Προστέθηκε και μιναρές που αργότερα κατέπεσε κι έμεινε γνωστός ως κουτσοτρούλης μιναρές. Το τζαμί στην αρχή της Αρκαδίου, του καρά Μουσά πασά, που ήταν ο Τούρκος ναύαρχος κατά την πολιορκία του Ρεθύμνου, αντικατέστησε την εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας. Το τζαμί με τον ξύλινο, λεγόμενο, μιναρέ στη Σωχώρα, ήταν η εκκλησία της Αγίας Σοφίας. Και βέβαια η βενετική Loggia μετατράπηκε κι αυτή σε τζαμί, με τον απαραίτητο, βέβαια, μιναρέ που κατεδαφίστηκε το 1930.

Δεν θέλω να κουράσω με την παράθεση κι άλλων τέτοιων περιπτώσεων που είναι αρκετές, όχι μόνο στο Ρέθυμνο, αλλά σε κάθε ελληνική πόλη που κατακτήθηκε από τους Τούρκους. Είπαμε. Ήταν η συνήθεια της εποχής να αλλάζουν οι ναοί ανάλογα με το δόγμα και τη θρησκεία.

Αυτά, όμως συνέβαιναν παλιά… Πριν από αιώνες… Τώρα όμως; Λέτε ο Ερντογάν να ζήλεψε τους προκατόχους του Σουλτάνους, πασάδες και μπέηδες; Δεν το νομίζω. Αν και η φιλοδοξία του είναι υπέρμετρη. Φαίνεται καθαρά ότι είναι νοσταλγός της Υψηλής Πύλης και του Διβανίου. Δεν είναι άλλωστε τυχαίος ο τίτλος του «Σουλτάνου» που το προσάπτουν όλο και πιο συχνά. Αλλά σίγουρα οι πολιτικές σκοπιμότητες είναι πολύ πιο έντονες και αυτές ουσιαστικά που κρύβονται πίσω από τη μετατροπή της Αγιά Σοφιάς πάλι σε τζαμί.