Η πλατεία Τεσσάρων Μαρτύρων στο πέρασμα του χρόνου.

Χάρτης του Ρεθύμνου του 1850 όπου φαίνονται καθαρά τα Τούρκικα Μεζάρια

Με το παρόν δημοσίευμα θα επιχειρήσουμε μια ιστορική αναδρομή στην περιοχή της Μεγάλης Πόρτας και της Πλατείας Τεσσάρων Μαρτύρων, μέσα από φωτογραφίες της εποχής, γνωστές ή λιγότερες γνωστές…

Η Παλιά Πόλη του Ρεθύμνου απλώνεται κάτω από το λόφο του Παλαιόκαστρου στον οποίο είναι χτισμένη η Φορτέτζα και φτάνει μέχρι το παλιό ενετικό λιμάνι. Προς το νότο τα όριά της φτάνουν μέχρι τις οδούς Δημακοπούλου και Γερακάρη, για να τελειώσει στην πλατεία του Άγνωστου Στρατιώτη.

Αυτό το κομμάτι γης, που είναι μια χερσόνησος, οι Βενετοί φρόντισαν να το οχυρώσουν με τείχη, για να προστατεύσουν την πόλη αφενός από τις πειρατικές επιδρομές και αφετέρου από τον επικείμενο κίνδυνο της τουρκικής επίθεσης.

Άποψη της Μεγάλης πόρτας εσωτερικά

Άποψη της Μεγάλης πόρτας εξωτερικά. Διακρίνεται η ΒΔ γωνία των Χασαπιών.

Τα τείχη της Πόλης διέθεταν τρεις εισόδους: η πρώτη ήταν η «Πύλη της Άμμου», στην πλατεία του Άγνωστου Στρατιώτη, η δεύτερη και σπουδαιότερη ήταν η Πύλη Guora ή Μεγάλη Πόρτα και υπήρχε και μια Τρίτη, μικρότερη, η «Μαρμαρόπορτα» εκεί που σήμερα βρίσκεται το γήπεδο της Σωχώρας.

Έξω από τα τείχη της Πόλης, σε όλη την περίοδο της Βενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας, υπήρχαν μόνο μεμονωμένα σπίτια. Νότια της Μεγάλης Πόρτας, στην περίοδο της Τουρκοκρατίας εκτείνονταν τα Τούρκικα Νεκροταφεία, Τα «Μεζάρια» όπως ήταν γνωστά. Αυτά καταλάμβαναν το χώρο που σήμερα καταλαμβάνει ο Δημοτικός Κήπος, το Δημοτικό Πάρκινγκ και ο χώρος του 3^ου Γυμνασίου-Λυκείου.

Άποψη του Ρεθύμνου από νότια. Διακρίνονται τα Μεζάρια έξω από τα τείχη της Πόλης.

Στην περιοχή της Μεγάλης πόρτας υπήρχε και το Τζαμί της Βαλιδέ Σουλτάνας, που ο μιναρές του είναι ορατός από τη σημερινή πλατεία.

Έξω από τη Μεγάλη Πόρτα υπήρχε την περίοδο της Τουρκοκρατίας ένας μεγάλος πλάτανος που ήταν και χώρος εκτελέσεως. Εκεί το 1824 αποκεφαλίστηκαν οι Τέσσερις Μάρτυρες.

Η Πλατεία Τεσσάρων Μαρτύρων με τα Χασαπιά το 1930.

Η πιάτσα των ΤΑΞΙ και στο βάθος η 2η εκκλησία των 4ων Μαρτύρων. Έχει διαμορφωθεί η νησίδα πρασίνου πίσω από τα ΤΑΞΙ. Η φώτο είναι πρίν από το 1966, αφού απουσιάζει το άγαλμα του Κ. Γιαμπουδάκη.

Τα ύστερα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το 1894, χτίστηκαν έξω από τα τείχη της Πόλης τα Χασαπιά, στο σημείο που σήμερα βρίσκεται η τριγωνική νησίδα με το άγαλμα του Γιαμπουδάκη. Επρόκειτο για μια κλειστή αγορά με 22 συνολικά καταστήματα, κυρίως κρεοπωλεία και καφενεία.

Αναπαράσταση των Χασαπιών.

Τα χρόνια της Ρωσοκρατίας (1797-1905) γκρεμίστηκαν τα τείχη της Πόλης για να μπορέσει να «αναπνεύσει» η πόλη και να επεκταθεί προς νότο.

Ακόμα, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών του 1922, τα τούρκικα Μεζάρια δεν είχαν πια λόγο ύπαρξης. Το 1925, ο τότε Δήμαρχος Μενέλαος Παπαδάκης ξεκινά τη δημιουργία του Δημοτικού Κήπου ο οποίος ολοκληρώθηκε επί δημαρχίας Τίτου Πετυχάκη. Το επόμενο έτος, το 1926, κατασκευάστηκε στο χώρο των Μεζαριών το Γυμνάσιο Θηλέων (3^ο Γυμνάσιο-Λύκειο).

Το 1909, λίγο μετά την αναχώρηση και των τελευταίων Ρώσικων στρατιωτών από το Ρέθυμνο, ξεκινά η ανέγερση του 1^ου ναού των Τεσσάρων Μαρτύρων. Η εκκλησία αυτή δεν αποπερατώθηκε ποτέ και κατεδαφίστηκε το 1950.

Ο 1ος ημιτελής ναός των 4ων Μαρτύρων

Η κατεδάφιση του 1ου ναού.

Λιτανεία της εικόνας των 4ων Μαρτύρων το 1938.

Ο 2ος ναός των 4ων Μαρτύρων. Μικρός μεν αλλά σε μοντέρνο αρχιτεκτονικό στιλ της εποχής του '70.

Η περιοχή το 1970. Στο βάθος ο 2ος ναός, οι μαθήτριες με τις ποδιές έχουν σχολάσει και το άγαλμα του Κ. Γιαμπουδάκη εποπτεύει τον χώρο.

Η Μεγάλη Πόρτα τη δεκαετία του '50

Αμέσως μετά αρχίζει η ανέγερση του 2^ου ναού, ο οποίος λειτουργήθηκε για πρώτη φορά το 1955. Επρόκειτο για έναν μικρό ναό, με μοντέρνα αρχιτεκτονική για την εποχή του.

Το 1972, χωρίς λόγο κατεδαφίζεται ο 2^ος ναός και ξεκινά η ανέγερση του σημερινού, 3^ου ναού, ο οποίος αποπερατώθηκε το 1975.