Οίκοι Ανοχής στην πολιτεία της Ανοχής

 

Το κείμενο της βιβλιοπαρουσίασης, που έγινε στο Σπίτι του Πολιτισμού στις 17/2/2013

 

Ήταν, θυμάμαι, το 2005, όταν ο Χάρης εξέδωσε το δεύτερο βιβλίο του, «τα Χασαπιά του Ρεθύμνου κι όχι μόνο», και μου έκανε την τιμή να του το παρουσιάσω. Θυμάμαι, αξέχαστα τη μέρα, μιας και ήταν η πρώτη μου βιβλιοπαρουσίαση. Εκεί, στο Κέντρο Κρητικής Τέχνης, στην Κριτοβουλίδου, μαζί με το Γιώργο Φρυγανάκη και τον Κωστή Παπαδάκη. Κατάμεστη η αίθουσα πρωτόγνωρη η εμπειρία, τόσο για μένα όσο και για το Χάρη.

Από τότε, πέρασαν αρκετά χρόνια. Κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Μέσα μου πίστευα ότι ο Χάρης, επειδή θεωρούσα ότι τον ήξερα, δεν επρόκειτο να ξαναδημιουργήσει. Θεώρησα ότι τα «Χασαπιά», λόγω των προσωπικών του βιωμάτων και της έντονης συναισθηματικής φόρτισης, που εκπορευόταν από το γεγονός ότι εκεί έζησε τα παιδικά του χρόνια, θα ήταν το πρώτο και τελευταίο πόνημά του.

Πόσο λίγο τον ήξερα τελικά! Ο Χάρης, όχι μόνο δεν σταμάτησε, αλλά έκανε κάτι το εκπληκτικό. Συνέχισε σαν δαιμονισμένος να μελετάει την ιστορία του Ρεθύμνου και να γράφει, να γράφει, να γράφει…

Η ψυχοσύνθεσή του άλλαξε ριζικά. Όπου καθόταν κι όπου βρισκόταν δεν είχε άλλο θέμα συζήτησης παρά το Ρέθυμνο και την Ιστορία του. Θυμάμαι, αξέχαστα, ένα βράδυ κάποιου Ιουλίου, καθόμασταν σε ένα καφέ της Παλιάς Πόλης. Πρέπει να ήταν μετά τις 11 το βράδυ. Η συζήτηση, ως συνήθως περιστράφηκε γύρω από μνημεία και ιστορία. Κάποια στιγμή, λες και τον τσίμπησε μύγα, μου λέει με επιτακτικό ύφος: «Σήκω, πάμε». Αφήσαμε μισοπιωμένα τα ποτά μας και σαν αποσβολωμένος τον ακολούθησα! Με έτρωγε η περιέργεια για τον προορισμό μας, αλλά δεν τολμούσα να τον ρωτήσω. Με ταχύ βήμα προπορευόταν κι εγώ από πίσω. Όταν μόνο φτάσαμε στο Λιμεναρχείο, τόλμησα να τον ρωτήσω:

«Πού πάμε ρε Χάρη;»

«Στο φάρο», μου λέει κοφτά.

«Και τι να κάνουμε στο φάρο νυχτιάτικα;» τον ρωτάω.

«Να δούμε την επιγραφή. Κρατάς φακό, ε;»

Δεν του απάντησα και συνεχίσαμε να προχωράμε πάνω στο καλντερίμι που οδηγούσε στο φάρο. Σαφώς και δεν κρατούσα φακό, κι ο Χάρης το ήξερε. Φτάσαμε στο φάρο, αλλά, όπως καταλαβαίνετε, νυχτιάτικα και μετά από αρκετά ποτά, έρευνα δεν γίνεται!!!

Αυτή η επιμονή και δημιουργικότητα του Χάρη κεφαλαιοποιήθηκε με τη συγγραφή 8 βιβλίων σε διάστημα, μόλις, 9 ετών! Κι όταν λέμε βιβλία, μιλάμε για πρωτογενή έρευνα και παρουσίαση άγνωστων, μέχρι σήμερα, στοιχείων για την ιστορία και τη ζωή του τόπου μας. Δουλειά εργώδης και κοπιαστική, πολυέξοδη και με πολλά και συχνά εμπόδια που ο Χάρης έπρεπε να υπερπηδήσει για να καταλήξει στο τελικό αποτέλεσμα.

Έτσι, ο Χάρης ξεκίνησε με τον «Νταραμανελίτη» το 2004, που αποτελεί ένα σύνολο αυτοτελών διηγημάτων-άρθρων που δημοσιεύτηκαν στον τοπικό Τύπο την περίοδο που ο Συγγραφέας ήταν υποψήφιος Νομαρχιακός Σύμβουλος.

Το έργο, όμως που τον καθιέρωσε ως ιστορικό ερευνητή είναι τα «Χασαπιά του Ρεθύμνου και όχι μόνο» το 2005, που αναφέρεται στη ιστορία των κατεδαφισμένων Χασαπιών της Πλατείας των 4^ων Μαρτύρων και τα γύρω απ’ αυτήν κτίσματα.

Το 2006, ξαφνιάζει με «το Νερό μια πολιτείας» ένα χιουμοριστικό ιστορικό διήγημα που αναφέρεται στην ιστορία του νερού του Ρεθύμνου.

Το 2008 ανοίγει τα φτερά του και πετά πέρα από το Ρέθυμνο, σε όλη την Κρήτη, με τους «Χαλικούτες», τους Αφρικανούς που έζησαν στην Κρήτη, απόγονοι σκλάβων άλλων εποχών. Το βιβλίο του, μάλιστα, αυτό, υποστηρίχτηκε τιμητικά από την ΟΥΝΕΣΚΟ και φέρει το λογότυπό της.

Το 2009, έρχεται να διορθώσει μια ιστορική στρέβλωση με το «Ο αιγυπτιακός φάρος του Ρεθύμνου», αφού πολλοί θεωρούσαν το μνημείο που δεσπόζει το ενετικό λιμάνι, ως κατασκεύασμα της βενετοκρατίας. Σε όλα του τα έργα του έχει αχώριστο σύντροφο και συνοδοιπόρο τον παιδικό του φίλο Κώστα Δασκαλάκη που διανθίζει τα βιβλία με τα καταπληκτικά του σκίτσα.

Το 2010, ο Χάρης επιστρέφει στις μνήμες των παιδικών του χρόνων με τον «Πλακιά του χθες» και ασχολείται με το παραδοσιακό ψαροχώρι των περασμένων δεκαετιών.

Τέλος, το 2011, καταπιάνεται με μια άλλη ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα με το βιβλίο του «Οι λεπροί στη Κρήτη», επαναφέροντας στη μνήμη μας τη νόσο του Χάνσεν και τη Σπιναλόγκα.

Τρία είναι τα χαρακτηριστικά της συγγραφικής δραστηριότητας του Χάρη. Το πρώτο, η προκλητική επιλογή της θεματολογίας, αφού καταπιάνεται με θέματα «ταμπού» για άλλους ιστορικούς ερευνητές, άγνωστα για το ευρύ κοινό.

Το δεύτερο χαρακτηριστικό των ερευνητικών ενδιαφερόντων του, είναι η ενασχόλησή του με περιθωριακές κοινωνικές ομάδες, που ξέχασε ή δεν θέλησε να ασχοληθεί η ιστορία. Γράφει χαρακτηριστικά στον πρόλογο του τελευταίου του βιβλίου: «Αναζητώντας τον μεγάλο απόντα της Ιστορίας, τον απλό άνθρωπο, εδώ και μια δεκαετία ξεκίνησα ένα ταξίδι από την κλειστή αγορά του Ρεθύμνου, τα Χασαπιά, οδηγήθηκα στις καλύβες των Αφρικανών της Κρήτης και στις σπηλιές των λεπρών της Κρήτης. Τα μέρη αυτά καταστράφηκαν εξαιτίας του δημόσιου συμφέροντος και έπεσαν θύματα της επέκτασης των πόλεων. Ταξίδεψα μέσα από βιβλία και την πραγματικότητα, σε μέρη που δεν είχα φανταστεί, προσπαθώντας να συγκεντρώσω τις ελάχιστες ψηφίδες που είχαν διασωθεί, για τους τόπους και τους ανθρώπους που έζησαν σε αυτά. Οι καλύβες των Αφρικανών και οι σπηλιές των λεπρών της Κρήτης με οδήγησαν στα σπίτια της πορνείας.

Η αγάπη μου για τις κοινωνικές ομάδες που ξέχασε η ιστορία, με ώθησε στη συγγραφή και αυτού του βιβλίου.

 Τέλος, το τρίτο χαρακτηριστικό της συγγραφικής του δραστηριότητας είναι η παρουσίαση και ανάδειξη μνημείων, άγνωστων μέχρι σήμερα στους Ρεθεμνιώτες. Ο Χάρης παρουσιάζει ως guest stars, συγχωρήστε μου την έκφραση, στα βιβλία του, μνημεία που κανείς ιστορικός ερευνητής έως σήμερα δεν έχει ασχοληθεί μαζί τους: Τον πρώτο δημοτικό κήπο του Ρεθύμνου στο χώρο της σημερινής σχολής αστυνομίας, τον πύργο του νερού ή Σου Κουλέ, στο χώρο που σήμερα βρίσκεται ο χώρος στάθμευσης του λιμανιού, το φάρο του Ρεθύμνου που απέδειξε ότι δεν είναι βενετικός αλλά Αιγυπτιακός και τέλος, στο πόνημά του που σήμερα παρουσιάζουμε, αναδεικνύει την ιστορία και τη διακαιρική χρήση του πενταγωνικού οχυρού που βρίσκεται έξω από την ανατολική κεντρική είσοδο του κάστρου της Φορτέτζας.

Για μια ακόμη φορά ο Χάρης ταράζει τα λιμνάζοντα ύδατα της ρεθεμνιώτικης κοινωνίας. Προκλητικός όπως πάντα, καταπιάνεται με ένα θέμα που όλοι έχουμε σιγοψιθυρίσει αλλά κανείς δεν  σκέφτηκε ή δεν τόλμησε να ασχοληθεί σοβαρά και ουσιαστικά με αυτό: την πορνεία στο Ρέθυμνο. Ο καθωσπρεπισμός μας αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα ακόμα και για τη δημόσια συζήτηση του θέματος.

Ο Χάρης όμως τόλμησε! Προσέγγισε το θέμα της πορνείας με σοβαρότητα και επιστημονικό τρόπο. Με σεβασμό και ειλικρίνεια στους περιθωριακούς τύπους των πορνείων.

Το βιβλίο ξεκινά με εννοιολόγηση των όρων που αφορούν στην πορνεία: πόρνη, πορνεία, προαγωγός, μαστρωπός, σωματέμπορας, προστάτης, τσατσά, αφροδίσια νοσήματα… Στη συνέχεια ασχολείται με τη συνοικία του Ρεθύμνου στην οποία άνθισε η πορνεία. Και μιλάμε, βέβαια, για το κάστρο της Φορτέζας και τους δρόμους γύρω απ’ αυτή. Ιδιαίτερη αναφορά κάνει ο συγγραφέας στο πενταγωνικό οχυρό, έξω από την ανατολική, κύρια, πύλη του κάστρου. Αναδεικνύει την ιστορία του, άγνωστη για πολλούς, και τις χρήσεις που άλλαξε, από την περίοδο της τουρκικής κατάκτησης, οπότε και κατασκευάστηκε, μέχρι τις μέρες μας. Αναφέρει ότι για αρκετά χρόνια στεγάζονταν εκεί τα πορνεία του Ρεθύμνου, κι από εκεί πήραν οι πόρνες το προσωνύμιο «μπεντενιώτισες», λόγω του μπεντενιού, τοίχου, που περιέκλειε το οχυρό.

Στη συνέχεια ο συγγραφέας κάνει μια ιστορική αναδρομή στις διάφορες περιόδους. Βενετοκρατία, Τουρκοκρατία, Αιγυπτιοκρατία, Ρωσοκρατία, Κρητική Πολιτεία. Σε όλες τις περιόδους η παρουσία επίσημων οίκων ανοχής ήταν μικρή. Εξαίρεση αποτελεί η Ρωσοκρατία, αφού χιλιάδες Ρώσοι στρατιώτες κατέκλυσαν το Ρέθυμνο και η ανάγκη οίκων ανοχής ήταν επιβεβλημένη. Οι Ρώσοι έφεραν και τα καφωδεία, τα γνωστά καφέ-σαντάν. Ξεχωριστή, εκτενής αναφορά σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται στη γνωστή Μαντάμ Ορτάνς, άγνωστες πτυχές της ζωής της οποίας ξετυλίγονται.

Στο επόμενο κεφάλαιο ο Χάρης ασχολείται με τους Ρεθεμνιώτες συγγραφείς και ποιητές που έχουν αναφορές στα έργα τους για τα πορνεία και τις πόρνες στο Ρέθυμνο. Αποσπάσματα του Παντελή Πρεβελάκη, Γιώργου Καλομενόπουλου, Ανδρέα Νενεδάκη, Λιλίκας Νάκου και Γιάννη Δαλέντζα, δίνουν ένα ξεχωριστό άρωμα στο βιβλίο, αφού η μοναδική πένας τους περιγράφει με γλαφυρότητα τις ιερόδουλες της εποχής καθώς και τους χαρακτηριστικούς τύπους που σύχναζαν στα πορνεία τους.

Στο τελευταίο κεφάλαιο ο συγγραφέας, πλησιάζοντας στο σήμερα, δίνει έμφαση στις αφηγήσεις και στις προσωπικές μαρτυρίες, καθώς και στα δικά του βιώματα. Μην ξεχνάμε ότι ο Χάρης, 60άρης σήμερα, έζησε στα νεανικά του χρόνια το «τέλος εποχής» των οίκων ανοχής στο Ρέθυμνο, μιας και το τελευταίο «σπίτι» έκλεισε το 1991, με τη Ρούλα να φεύγει οικειοθελώς μετά την έξωση που ο ίδιος ο συγγραφέας ως δικηγόρος, κατ’ εντολή πελάτη του, της επέδωσε.

 

Επιτρέψτε μου, σε αυτό το σημείο να ασχοληθώ λίγο εκτενέστερα με το πενταγωνικό οχυρό που βρίσκεται έξω από τη Φορτέτζα και το οποίο για μια 20ετία, όπως αναφέρει ο συγγραφέας στέγασε τις πόρνες του Ρεθύμνου. Είναι πράγματι εντυπωσιακό, ο αριθμός των χρήσεων και η αντιφατικότητα αυτών, που το συγκεκριμένο κτήριο άλλαξε στο πέρασμα του χρόνου: Οχυρωματικό έργο επί τουρκοκρατίας, πορνείο αργότερα, φυλακές στη συνέχεια, αρχαιολογικό μουσείο σήμερα. Και το εντυπωσιακότερο όλων είναι ότι σήμερα η πόλη μας, μετά από τόσες δεκαετίες, δεν διαθέτει ούτε φυλακές, ούτε πορνεία, ούτε, βέβαια, ένα αρχαιολογικό μουσείο αντάξιο των αρχαιολογικών ευρημάτων του τόπου. Οι παλαιότερες γενιές είχαν φροντίσει για όλα! Οι σημερινές, για τίποτα…

Ας επιστρέψουμε, όμως στο πενταγωνικό οχυρό. Όπως είναι γνωστό, αυτό κατασκευάστηκε από τους Τούρκους μετά την κατάληψη του Ρεθέμνους, το 1646, αφού ήθελαν να προστατεύσουν την αφύλαχτη ανατολική είσοδο του φρουρίου. Όπως αναφέρει ο συγγραφέας, τέτοια οχυρωματικά έργα υπήρχαν αλλά δύο στο Ρέθυμνο: Ο Σου Κουλές ή Πύργος του νερού στη θέση του σημερινού τελωνείου και ο Μπαλντάς Ντάμπια βορειοανατολικά της Πύλης της Άμμου, εκεί, περίπου που υπάρχει σήμερα ο βιολογικός καθαρισμός στην πλατεία του Αγνώστου Στρατιώτη.

Το πενταγωνικό οχυρό της Φορτέτζας επιτέλεσε το σκοπό για τον οποίο κατασκευάστηκε, μέχρι το 1898 που αποχώρησαν τα οθωμανικά στρατεύματα από την Κρήτη. Για στρατιωτικούς σκοπούς χρησιμοποιήθηκε το κτήριο και την περίοδο της ρωσοκρατίας, μέχρι, δηλαδή, το 1909.

Το 1906, το Δημοτικό Συμβούλιο Ρεθύμνου αποφασίζει την κατασκευή σπιτιών πάνω στο πενταγωνικό οχυρό, στα οποία θα περιοριστούν οι πόρνες, οι οποίες μέχρι τότε διέμεναν μέσα ή γύρω από τη Φορτέτζα. Το 1909 είχαν κατασκευαστεί τέσσερα σπιτάκια, στο δώμα του οχυρού, τα οποία διέθεταν συνολικά 10 μικρά δωματιάκια, που προορίζονταν για ισάριθμες πόρνες. Οι πόρνες, στις οποίες απαγορευόταν να κατέβουν ακόμα και στην πόλη για ψώνια, απέκτησαν το προσωνύμιο «μπεντενιανές», αφού όλη μέρα κρέμονταν στα μπεντένια του οχυρού για να βλέπουν την κίνηση από ψηλά. Ο συγγραφέας, μάλιστα, δημοσιεύει και δύο φωτογραφίες που απεικονίζουν τα σπιτάκια αυτά, με φόντο το λιμάνι του Ρεθύμνου.

Οι πόρνες διέμειναν, έγκλειστες, ουσιαστικά σε αυτές τις κατοικίες μέχρι το 1929, για 20 δηλαδή χρόνια, οπότε το κτήριο άρχισε να μετασκευάζεται σε φυλακές.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πληροφορία που παραθέτει ο συγγραφέας, ότι στην εσωτερική αυλή των φυλακών κτίστηκε το 1945 ένα μικρό εκκλησάκι που αφιερώθηκε στην Αγία Αικατερίνη, το οποίο, το 1973, κατεδαφίστηκε και μεταφέρθηκε εντός του φρουρίου, όπου παραμένει και σήμερα.

Οι φυλακές λειτούργησαν στο οχυρό μέχρι το 1960. Το 1972, ο Δήμος αγόρασε όλο το κτήριο και το παραχώρησε στο υπουργείο Πολιτισμού για να μεταστεγαστεί το 1991 το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης, που μέχρι τότε στεγαζόταν στη Λότζια.

Η ανάδειξη της ιστορίας και των χρήσεων του πενταγωνικού οχυρού από το Χάρη, αποτελεί άλλη μια ψηφίδα στην ολοκλήρωση του παζλ της ιστορίας του Ρεθύμνου.

Κάπου εδώ θα πρέπει να ολοκληρώσω.

Θέλω όμως πρώτα να ευχαριστήσω από καρδιάς το φίλο μου το Χάρη για όλες τις συγκινήσεις που μας έχει προσφέρει μέχρι σήμερα. Ο Χάρης ποτέ δεν κράτησε κάτι για τον εαυτό του. Η φιλοσοφία του ήταν να ερευνά και να ανακαλύπτει και να παραδίδει το προιόν της ερευνάς του στην κοινωνία του Ρεθύμνου. Ποτέ δεν αρνήθηκε να δώσει οποιαδήποτε πληροφορία σε κάποιον. Αρχή του ήταν και παραμένει ότι, τίποτα δεν ανήκει σε κανέναν. Όλα ανήκουν σε όλους!

Χάρη, σου εύχομαι ολόψυχα, να έχεις την υγειά σου και να μας χαρίσεις κι άλλα τέτοια σπουδαία πονήματα. Άλλωστε, μόλις τώρα ξεκίνησες! Έχεις ακόμα πολύ δρόμο μπροστά σου!!!

Καλή συνέχεια φίλε!