Η ονομασία των δρόμων της Παλιάς Πόλης του Ρεθύμνου στο πέρασμα των χρόνων
Η παλιά πόλη του Ρεθύμνου έχει περίπου 110 δρόμους, άλλους μεγαλύτερους και άλλους μικρότερους. Τα ονόματά τους τα πληροφορούμαστε από τις πινακίδες που έχει τοποθετήσει ο Δήμος στις γωνίες τους. Αυτό όμως που ίσως δεν γνωρίζουν οι περισσότεροι είναι πως τα ονόματα αυτά των δρόμων έχουν ανακύψει μετά το 1925. Τι συνέβαινε όμως μέχρι τότε; Πώς ονομάζονταν οι δρόμοι του παλιού Ρεθύμνου προγενέστερα;
Επιχειρώντας μια αναδρομή, από τα χρόνια της ενετοκρατίας και εντεύθεν, θα δούμε ότι τα πρώτα χρόνια, το ενετοκρατούμενο Ρέθυμνο αποτελούνταν από ένα οχυρωμένο μικρό οικισμό, το Castel vecchio, γύρω από το ενετικό λιμάνι. Ως εκ τούτου η ονομασία των ελάχιστων δρόμων αυτού του μικρού οικισμού ήταν περιττή. Στο πέρασμα των χρόνων όμως το μικρό χωριουδάκι άρχισε να μεγαλώνει για να γίνει τελικά η τρίτη σε μέγεθος πόλη της Κρήτης. Μετά την ολοκληρωτική σχεδόν καταστροφή της πόλης το 1571 από τον πειρατή Ουλούτζ Αλή και την εκ νέου ανοικοδόμησή της, έγινε ορατή η ανάγκη προσδιορισμού των δρόμων της πολιτείας χωρίς όμως να τους δοθούν ονόματα. Αντ’ αυτού, υπήρχαν αυτόνομες συνοικίες, στα πρότυπα της Βενετίας, που η καθεμιά είχε την ονομασία της. Πληροφορίες για τα ονόματα αυτών των συνοικιών παίρνουμε από τα νοταριακά έγγραφα της εποχής. Αυτά προερχόταν ή από κάποιο παλιό τοπωνύμιο όπως το Castel vecchio ή από κάποια χαρακτηριστική περιοχή της πόλης όπως η Sabbionara (η αμμουδερή παραλία της πόλης και τα περί αυτήν κτίσματα – sabbia = άμμος) ή από τα υπάρχοντα εκεί ακίνητα κάποιας μεγάλης ρεθυμνιώτικης οικογένειας, ή, τέλος από κάποια γειτονική εκκλησία, ορθόδοξη ή καθολική, όπως για παράδειγμα η συνοικία του Άη Γιάννη του Θεολόγου ή η συνοικία του Αγίου Λαζάρου. Ο μοναδικός δρόμος που είχε αυτόνομη ονομασία ήταν η σημερινή οδός Εθν. Αντιστάσεως που αναφερόταν ως Ruga Grande.
Ούτε στα χρόνια της τουρκοκρατίας που ακολούθησαν οι δρόμοι του Ρεθύμνου απόχτησαν δική τους ονομασία. Και εκείνη την περίοδο οι δρόμοι ήταν ανώνυμοι και μοναδικός τρόπος κατατοπισμού κάποιου, ντόπιου ή επισκέπτη, ήταν οι έντεκα συνοικίες στις οποίες ήταν χωρισμένη η πόλη. Αυτές ήταν:
1. Η συνοικία Γιαλί, κοντά στο σημερινό Δημαρχείο (Καμαράκι). 2. Η συνοικία Τσίτσο, γύρω από το μητροπολιτικό ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου. 3. Η συνοικία Μουσαλή ή Περβόλα, δυτικά της σημερινής οδού Κατεχάκη που ανεβαίνει στη Φορτέτζα. 4. Η συνοικία Γαζή Χουσείν πασά, που ήταν γύρω από το τζαμί της Νερατζές (σημερινό Ωδείο). 5. Η συνοικία Ουζούν Γιολ ή Ουζούν σοκάκ, που είναι η σημερινή οδός Νικηφόρου Φωκά (Μακρύ στενό). 6. Η συνοικία Ορτά Καπί, που περιελάμβανε την περιοχή της Μεγάλης Πόρτας με το παρακείμενο τζαμί της Βαλιδέ Σουλτάνας. 7. Η συνοικία Τσικούρ Μποστάν, που ήταν η περιοχή από την Περβόλα μέχρι την ακτή κάτω από την εκκλησία του Αγ. Σπυρίδωνα στις δυτικές παρυφές της Φορτέτζας. 8. Η συνοικία Ακ Σεράι, που σήμερα βρίσκονται η Νομαρχία και τα Δικαστήρια. 9. Η συνοικία Καστέλλι, γύρω από το σημερινό τελωνείο. 10. Η συνοικία του Αγ. Λαζάρου, δυτικά της οδού Νικηφόρου Φωκά, εκεί που σήμερα βρίσκεται η οδός Νεοφ. Πατελάρου και η εκκλησία του Αγ. Γεωργίου (Γρότα). 11. Η συνοικία της Αγ. Σοφίας, γνωστή και ως συνοικία του ξύλινου μιναρέ, στις σημερινές οδούς Πάνου Κορωναίου και Σμύρνης.
Όλα άλλαξαν όταν κατά το 1897 οι Μεγάλες Δυνάμεις αποφάσισαν να προβούν σε κατάληψη της Κρήτης μετά τις βιαιοπραγίες των Τούρκων εναντίον των Κρητικών. Το Ρέθυμνο καταλήφθηκε από τα ρωσικά στρατεύματα. Οι Ρώσοι εκτέλεσαν σπουδαία έργα κατά τη δεκάχρονη παραμονή τους στην πόλη. Ανάμεσα σε αυτά ήταν και η αλλαγή της ονοματοθεσίας των δρόμων σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Από δω και στο εξής καταργούνται, θεωρητικά τουλάχιστον, τα ονόματα των συνοικιών και κάθε δρόμος του Ρεθύμνου αποκτά το δικό του όνομα. Οι Ρώσοι έδωσαν ονόματα στους περισσότερους δρόμους της πόλης παρμένα από τη μακρινή, τσαρική τότε, πατρίδα τους. Παρακάτω αναφέρονται πολλοί από τους δρόμους του ρωσοκρατούμενου Ρεθύμνου με τη σημερινή τους ονομασία, καθώς και την ονομασία που είχαν τότε.
Οδός Αρκαδίου: οδός Τσάρου Οδός Κων/νου Παλαιολόγου: οδός Πρίγκηπος Οδός Αραμπατζόγλου: οδός Μέσης Οδός Πάνου Κορωναίου: οδός Οπλιτών Οδός Εθν. Αντιστάσεως: οδός Ρώσων Οδός Μελισσηνού: οδός Κάλνιν Οδός Σμύρνης: οδός Γροζάσκι Οδός Αδαμ. Κοραή: οδός Ποσάδνιν Οδός Μ. Μεταξάκη: οδός Εδιμβούργου Οδός Μ. Ρενιέρη: οδός Ζαποράζετσι Οδός Κλειδή: οδός Νικολάου Οδός Ν. Φωκά: οδός Ενώσεως Οδός Ρήγα Φεραίου: οδός Ουραλίων Οδός Λ. Μαβίλη: οδός Ναβαρίνων Οδός Νεοφ. Πατελάρου: οδός Δονέτσι Οδός Ραδαμάνθυος: οδός Λουτρών (όπου σήμερα βρίσκεται και το παλιό τούρκικο χαμάμ) Οδός Εμμ. Βερνάρδου: οδός Μωαμεθανών Οδός Επιμενίδου: οδός Ειρήνης Οδός Μεσολογγίου: οδός Παρθένων Πλατεία Τίτου Πετυχάκη: οδός Ωραία (η πλατεία Τίτου Πετυχάκη, ο σημερινός Πλάτανος, δεν είχε δημιουργηθεί ακόμη αφού αργότερα γκρεμίστηκε μια σειρά από σπίτια για να δημιουργηθεί η σημερινή πλατεία. Οδός Δαμβέργη: οδός Καθολικών (δίπλα ακριβώς βρίσκεται ακόμη και σήμερα η καθολική εκκλησία του Ρεθύμνου). Οδός Σαλαμίνος: οδός Αποστόλων Οδός Βαφέ: οδός Πέραμα Οδός Χατζηγρηγοράκη: οδός Αικατερίνης Οδός Τσουδερών: οδός Όλγας Οδός Παπαμιχελάκη-Γοβατζιδάκη: οδός Σχολείων (αφού εκεί βρίσκεται το «τούρκικο σχολείο»). Οδός Δημακοπούλου: οδός Αλεξάνδρου Οδός Αγ. Βαρβάρας: οδός Αγ. Βαρβάρας (ο μοναδικός δρόμος που διατήρησε την ονομασία του). Οδός Μουσούρου: οδός Επισκοπής Οδός Καψάλη: οδός Επισκοπής Οδός Ε. Βιβυλάκη: οδός Αρκαδίου Οδός Π. Βλαστού: οδός Ασωμάτων Οδός Γ. Χαιρέτη: οδός Καθαράς Οδός Β. Καλλέργη: οδός 23ης Οκτωβρίου Οδός Κριτοβουλίδου: οδός Δορμάδων Οδός Γερακάρη: οδός Τειχών (αφού κατά μήκος της βρίσκονταν τα τείχη της πόλης). Οδός Β. Ουγκώ: οδός Βαφέων Οδός Μελισσηνού (προέκταση προς τα δυτικά): οδός Φυλακών (αφού εκεί κοντά βρίσκονταν οι φυλακές της πόλης, στο κτήριο που σήμερα στεγάζεται το αρχαιολογικό μουσείο, έξω από την ανατολική πύλη της Φορτέτζας). Οδός Χιμάρας: οδός Κατήφορος Φορτέτζας Οδός Μακεδονίας: οδός Νοσοκομείου Οδός Μελιδόνη: οδός Ταχυδρομείου Περιοχή Λυκείου Ελληνίδων: Προκυμαία Χιοστάκ Πλ. Ηρώων Πολυτεχνείου: Πλατεία Σκρυδλώφ
Η ονομασία αυτή των δρόμων του Ρεθύμνου διατηρήθηκε για 25 περίπου χρόνια μέχρι το 1925. Τότε και μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1924 και αφού έφυγαν και οι τελευταίοι τουρκοκρητικοί από το Ρέθυμνο, το Δημοτικό συμβούλιο της πόλης επί δημαρχίας Τίτου Πετυχάκη προχώρησε στη νέα ονοματοθεσία των οδών της παλιάς πόλης του Ρεθύμνου, που ισχύει μέχρι και σήμερα. Μικρές μόνο αλλαγές έγιναν, αφού ορισμένα κτήρια γκρεμίστηκαν για να διανοιχτούν μερικοί νέοι δρόμοι και να παρουσιάζει έτσι η παλιά πόλη τη σημερινή εικόνα της.
ΠΗΓΕΣ
Δημακόπουλος Ι., Τα σπίτια του Ρεθέμνου, Αθήνα 2001
Εκκεκάκης Γ., Ένα περιφρονημένο μνημείο του Ρεθύμνου, Εφ. Κρητική Επιθεώρηση 25/12/1996
Εκκεκάκης Γ., Η συνοικία «Τσίτσο» του Παλιού Ρεθύμνου…, Ενοριακή Παρουσίαση 11/97-01/98
Ε.Π.Λ. Ρεθύμνου, Ρεθυμνοδωνυμικά κάθε δρόμος και μια ιστορία, Ρέθυμνο 1992
Μαλαγάρη Α.-Στρατιδάκης Χ., Ρέθυμνο οδηγός για την πόλη, Αθήνα 1995
Παπαδάκι Μ., Το χρονικό της Κυρίας των Αγγέλων του Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 1984
Τρούλης Μ., Ρέθυμνο Ιστορία-Περιήγηση-Σύγχρονη ζωή, Ρέθυμνο 1998
Σχόλια