H Loggia του Ρεθύμνου.

Η Λότζια, είναι το κτήριο εκείνο του Ρεθύμνου, που ο διαβάτης, ντόπιος ή τουρίστας, θα συναντήσει οπωσδήποτε στο διάβα του περπατώντας στους δρόμους της παλιάς πόλης. Βρίσκεται στη συμβολή των οδών Αρκαδίου και Κ. Παλαιολόγου. Πολλοί συνηθίζουν να δίνουν τα ραντεβού τους εκεί, λέγοντας χαρακτηριστικά: Σε περιμένω στο «Μουσείο», χαρακτηρισμός που οφείλεται στην προηγούμενη χρήση του χώρου, ως Μουσείο.

Η Loggia σε σχέδιο του Gerola.

Ιστορία του κτηρίου.

Η Λότζια του Ρεθύμνου χτίστηκε ανάμεσα στα 1538-1540 και είναι ίσως το παλαιότερο δημόσιο κτήριο της πόλης, απ’ τα λίγα που σώθηκαν μετά την καταστροφική πειρατική επιδρομή του Ουλούτζ-Αλή το 1571. Δημιουργός του, πιθανότατα, ήταν ο διάσημος Βερονέζος μηχανικός M. Sanmicheli, που εκείνη την εποχή βρισκόταν στην Κρήτη, υπεύθυνος για τη σχεδίαση των οχυρωματικών έργων των πόλεων του νησιού. Αυτός ο ίδιος σχεδίασε, άσχετα αν τελικά δεν υλοποιήθηκε στο σύνολό του, και τον οχυρό περίβολο του Ρεθύμνου. Η ύπαρξή της Λότζιας, θα φανερωθεί για πρώτη φορά από τον χάρτη του Z. Magagnato το 1559.

Η Λότζια βρισκόταν στη βορειοανατολική πλευρά της ενετικής πλατείας του Ρεθύμνου, μπροστά ακριβώς από τη θάλασσα, αφού τότε δεν υπήρχαν τα οικοδομικά τετράγωνα βόρεια της οδού Αρκαδίου. (Αποτελούν τούρκικη μεταγενέστερη κατασκευή). Μαζί με την κρήνη Rimondi και τον πύργο του Ρολογιού, που σήμερα δε σώζεται, αποτελούσαν τα οικοδομήματα στολίδια της πλατείας, που εκτεινόταν κατά μήκος της σημερινής οδού Κ. Παλαιολόγου, έχοντας όμως μεγαλύτερο πλάτος, αφού τα κτήρια της δυτικής πλευράς αποτελούν κι αυτά μεταγενέστερη τούρκικη κατασκευή.

Η Λότζια του Ρεθύμνου, φτιάχτηκε στα πρότυπα της Λότζιας της Βενετίας και αυτής του Ηρακλείου, υστερώντας όμως σε πλούτο και μεγαλοπρέπεια και απ’ τις δυο προηγούμενες. Η χρήση της ήταν σαν τόπος που συνεδρίαζαν και συσκέπτονταν οι άρχοντες και οι ευγενείς της πόλης. Εκεί συζητούσαν διάφορα ζητήματα οικονομικά, εμπορικά, πολιτικά κ.λ.π. Ήταν ακόμη χώρος περιπάτου και αναψυχής, όπου επιτρέπονταν και τα τυχερά παιχνίδια. Από την υπερυψωμένη της είσοδο οι κήρυκες διάβαζαν στο λαό τα διατάγματα της εξουσίας.

Η Loggia ως τζαμί, σε φωτογραφία του Gerola.

Αμέσως μετά την κατάκτηση του Ρεθύμνου από τους Τούρκους το 1646, η Λότζια μετατράπηκε σε τζαμί, αφιερωμένο στο Χατζή Χουσεϊν, πορθητή του Ρεθύμνου. Μάλιστα, κλείστηκαν με τοιχοποιία τα πλευρικά ημικυκλικά τόξα και προστέθηκε μιναρές στη δυτική πλευρά του κτηρίου, ο οποίος κατεδαφίστηκε το 1930, αφού ήταν ετοιμόρροπος.

Η Loggia ως Αρχαιολογικό Μουσείο.

Το 1924, περιήλθε στην Εθνική Τράπεζα (περιουσία «ανταλλαξίμων») και από το 1950 ανήκει οριστικά στην αρχαιολογική υπηρεσία. Τον επόμενο χρόνο, 1951, έγινε η αναστήλωση του κτηρίου και τοποθετήθηκε πλάκα μπετόν στην οροφή του, αντικαθιστώντας την παλιά που ήταν από «λεπίδα». Αμέσως μετά, στο χώρο στεγάστηκε το Αρχαιολογικό μουσείο της πόλης, το οποίο παρέμεινε εκεί μέχρι πριν από μερικά χρόνια, που μεταφέρθηκε στο πενταγωνικό οχυρό, έξω απ’ την κύρια ανατολική πύλη της Φορτέτζας.

Μορφή του κτηρίου.

Η Λότζια του Ρεθύμνου έχει τετραγωνική κάτοψη. Οι τρεις πλευρές της είναι ανοιχτές και όμοιες μεταξύ τους, ενώ η τέταρτη βρίσκεται σε μεσοτοιχία με την 13η Βυζαντινή Εφορεία Αρχαιοτήτων. Καθεμιά από τις τρεις όμοιες πλευρές συγκροτείται από τρία, ίσα μεταξύ τους ημικυκλικά τόξα, που πατούν σε τετραγωνικούς πεσσούς. Το μεσαίο τόξο, που συνοδεύεται από μία σκάλα, η οποία ανέβαζε από τη στάθμη της πλατείας στο υπερυψωμένο δάπεδο της Λότζιας, χρησίμευε σαν είσοδος, ενώ τ’ άλλα δύο πλαϊνά τόξα αποτελούσαν, με την παρεμβολή χαμηλού στηθαίου, ανοικτά (χωρίς κουφώματα) παράθυρα. Έτσι, το κτήριο έχει τρεις εισόδους και έξι παράθυρα. Χαρακτηριστικός είναι ο μεγάλος αριθμός φουρουσιών (22 σε κάθε όψη), που σε συνάρτηση με τις διευρύνσεις των εξωτερικών τοίχων προς τα κάτω, επιρροή της φρουριακής αρχιτεκτονικής της εποχής, δίνουν στο κτήριο αίσθηση ηρεμίας και σταθερότητας. Τέλος, στις δυο ελεύθερες γωνίες του κτηρίου, δύο ανάγλυφα ανθρωπόμορφα κεφάλια, χρησίμευαν για την απορροή των νερών της βροχής.

Ένα από τα δυο ανάγλυφα ανθρωπόμορφα κεφάλια, που χρησίμευαν για την απορροή του νερού της βροχής.

Τα πρώτα χρόνια της κατασκευής της, η Λότζια στεγαζόταν με μια τετράριχτη κεραμοσκέπαστη στέγη. Αργότερα, περίπου στα 1625-1628, πιθανότατα ο Fr. Basilicata, Βενετός μηχανικός, (γνωστός για τους χάρτες του Ρεθύμνου που έφτιαξε), φρόντισε για την αντικατάσταση της φθαρμένης πια ξύλινης στέγης. Κάνοντας οικονομία στην ξυλεία και προσαρμόζοντας το κτήριο στην κρητική αρχιτεκτονική, έβαλε να στρώσουν «λεπίδα» πάνω στην ανανεωμένη και ενισχυμένη ψευδοροφή του, δημιουργώντας έτσι ένα επίπεδο δώμα.

Στο εσωτερικό του κτηρίου δεσπόζουν τέσσερις, οκταγωνικής διατομής, πεσσοί που καταλήγουν σε ιωνικού ρυθμού κιονόκρανα. Πάνω σ’ αυτά πατούν τα διαγώνια ζευκτά, τα οποία στην άλλη τους άκρη εδράζονται σε ξύλινα φουρούσια με φυτική διακόσμηση (φύλλα ακάνθου), που ακουμπούν στους εσωτερικούς τοίχους του κτηρίου.

Σημερινή κατάσταση – επισημάνσεις.

Σήμερα, στη Λότζια, που όπως προαναφέραμε ανήκει στο Υπουργείο Πολιτισμού (Αρχαιολογική Υπηρεσία) στεγάζεται πωλητήριο μουσειακών αντιγράφων, του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων. Έχει μετατραπεί εν ολίγοις, σε ένα δημόσιο τουριστικό κατάστημα, με τη διαφορά ότι εδώ πωλούνται γνήσια αντίγραφα και όχι «ιμιτασιόν». Να σημειώσουμε εδώ ότι η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχει καταλάβει το «φιλέτο» των μνημείων του Ρεθύμνου (Τζαμί Καρά Μουσά Πασά στην αρχή της οδού Αρκαδίου, Βαλιδέ Τζαμί στη Μεγάλη Πόρτα, Κατοικία των Συμβούλων στη Φορτέτζα) για να στεγάσει τις υπηρεσίες της. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του Ρεθύμνου να στερούνται την είσοδό τους στους συγκεκριμένους χώρους.

Ένα μεγάλο πρόβλημα, που χρόνια τώρα ζητά λύση, είναι το περίπτερο που βρίσκεται μπροστά στη Λότζια και ουσιαστικά την κρύβει απ’ το μάτι του επισκέπτη που θέλει να τη θαυμάσει από μακριά. Άσχημη επίσης εντύπωση δημιουργεί και ο κεντρικός πυλώνας της Δ.Ε.Η., που βρίσκεται μπροστά στο μνημείο, με τα δεκάδες καλώδια από και προς αυτόν.

Μείζον ζήτημα επίσης δημιουργείται με την έλλειψη πινακίδων μπροστά ή πάνω στο κτήριο που θα ενημερώνουν τον κάθε ενδιαφερόμενο για την ιστορία του μνημείου. Σ’ αυτό έρχεται να προστεθεί και η ύπαρξη, στο νότιο κηπάριο της Λότζιας, τμήματος του τυμπάνου του αετώματος της πύλης Guora (Μεγάλης Πόρτας), που αν κάποιος δεν το γνωρίζει θα περάσει απαρατήρητο, αφού δεν υπάρχει κάποια πινακίδα που να το επεξηγεί.

Τμήμα του τυμπάνου του αετώματος της Μεγάλης Πόρτας, με το Λέοντα του Αγ. Μάρκου, που βρίσκεται στο κηπάριο της Loggia.

Τέλος, πρέπει να γνωρίζουμε πως στη Βιβλιοθήκη του Ρεθύμνου, σε όχι και τόσο περίοπτη θέση λόγω στενότητας χώρου, διασώζεται η τούρκικη επιγραφή που βρισκόταν εντοιχισμένη στη Λότζια (για την ακρίβεια στην κρήνη που υπήρχε στη βάση του μιναρέ της), όταν αυτή ήταν Τζαμί και εξυμνούσε τον κατασκευαστή του. Είναι καιρός πιστεύω, η επιγραφή αυτή να επανέλθει στο φυσικό της χώρο και να εντοιχιστεί στον εξωτερικό τοίχο του κτηρίου απ’ την πλευρά της οδού Κ. Παλαιολόγου.